تحولات خاورمیانه و “نظم نوین جهانی” – حمید تقوایی

مندرج در ژورنال شماره ۹۳۰ (لینک به فایل پی دی اف نشریه ژورنال برای پیاده کردن روی تلفن همراه)

سوسن صابری: سال ۲۰۲۴ سالی پر از تنش و جنگ و خونریزی به‌ویژه برای مردم خاورمیانه بود. ضربات جدی به بخش‌های مهمی از اسلام سیاسی وارد آمد. رژیم اسد با حمایت حکومت‌های ترکیه و عربستان سعودی توسط جریان مرتجع اسلامی تحریر شام و بدون هیچ اعتراضی از طرف روسیه سقوط کرد. صحبت از نظم نوین جهانی و جابه‌جایی قدرت‌ها است. شما این تحولات سیاسی را چطور ارزیابی می‌کنید.

حمید تقوائی: به نظر من نظم نوین جهانی ای در کار نیست. سال گذشته سال ادامه جنگ اوکراین، آغاز جنگ خاورمیانه، بحران سیاسی احزاب حکومتی و برکناری احزاب حاکم در آلمان و فرانسه و انگلیس و آمریکا و کره جنوبی و تایوان و آخرین مورد آن استعفای نخست‌وزیر کانادا در ۶ ژانویه (۱۷ دی) بود. این بحران‌های حکومتی و کنارزدن احزاب حکومتی ناشی از نارضایتی عمومی مردم از گرانی و تورم و شرایط سخت معیشتی حتی در پیشرفته‌ترین کشورهای صنعتی است. در یک ارزیابی عمومی می‌توان گفت سال گذشته سال تشدید بحران سرمایه‌داری جهانی و وقوع پس‌لرزه‌های سیاسی آن بود.

در این میان همانطور که اشاره کردید در خاورمیانه تحولات مهمی رخ داد که با حمله حماس به اسرائیل و کشتار ۱۲۰۰ شهروند آن کشور آغاز شد. البته جنگ و تخاصم میان اسرائیل و نیروهای فلسطینی و یا مدعی دفاع از مردم فلسطین امر تازه‌ای نیست آنچه تازه است حمله مستقیم حماس در اکتبر سال گذشته به مردم اسرائیل در یک حمله زمینی بود و روشن بود که این حمله دور تازه‌ای از جنگ در خاورمیانه را آغاز می‌کند. به همان ترتیب که حمله یازده سپتامبر دور تازه‌ای از جنگ تروریست‌ها را آغاز کرد. اکنون نتانیاهو از نظم تازه خاورمیانه دم می‌زند، اما این نظم تازه کذائی هم همان سرنوشتی را پیدا خواهد کرد که “نظم نوین جهانی” بوش پدر و پسر بعد از فروپاشی دیوار برلین و بعد از یازده سپتامبر! یعنی بی‌نظمی و جنگ و کشمکش بیشتر جهانی! نتانیاهو مدعی است پیمان ابراهیم موجب ثبات و آرامش در خاورمیانه خواهد شد. این پوچ است. تا زمانی که مسئله آوارگی مردم فلسطین به شکل عادلانه و انسانی حل‌وفصل نشود خاورمیانه روی آرامش نخواهد دید. نتانیاهو و دولت او که نظم و آرامش را وعده می‌دهند خود یک رکن انکار و پایمال‌کردن حق مردم فلسطین هستند.

سوسن صابری: جریانات سیاسی و رسانه‌های راست و مشخصاً طرف‌داران پهلوی، به‌ویژه باتوجه‌به تجربه سوریه و تغییر قدرت در منطقه خاورمیانه، سرنگونی جمهوری اسلامی را تنها در صورت دخالت غرب و مشخصاً آمریکا امکان‌پذیر می‌دانند. می‌گویند تا غرب نخواهد تغییری صورت نمی‌گیرد. شما نظرتان چیست؟

حمید تقوائی: من برعکس فکر می‌کنم. تا انقلاب مردم گسترده‌تر و قوی‌تر نشود و نهایتاً به پیروزی نرسد تغییری صورت نمی‌گیرد. مواضع دولت‌ها در قبال جمهوری اسلامی نیز خود تابعی است از قدرت انقلاب مردم ایران. هر چه “قدرت خیابان” یعنی اعتراضات توده‌ای در ایران گسترده‌تر و پیگیرتر باشد دولت‌ها نیز، برای حفظ منافع خودشان هم که شده، از جمهوری اسلامی بیشتر فاصله می‌گیرند. نمونه‌های متعددی از این امر را در روند انقلاب زن زندگی آزادی مشاهده کردیم.

به نظر من نه آمریکا و سایر دولت‌های غربی و نه اسرائیل خواهان سرنگونی جمهوری اسلامی نیستند. آنها حداکثر می‌خواهد پروژه هسته‌ای حکومت را متوقف کنند و دستان او را از منطقه قطع نمایند. که در این مورد دوم تا حد زیادی موفق شده‌اند. اما ضعف و بی‌اعتباری بی‌سابقه حکومت در منطقه خود شرایط مساعدی برای قدرت‌گیری و گستردگی اعتراضات و صف انقلاب در ایران ایجاد می‌کند؛ و این فاکتور است که نه‌تنها مواضع دولت‌ها در قبال جمهوری اسلامی را متحول خواهد کرد بلکه زمینه حل انسانی مسئله فلسطین و ثبات و آرامش در منطقه را نیز فراهم خواهد آورد.