افزایش۶۰ درصدی قیمت خوراکی ها در سالی که گذشت

مرکز آمار ایران در روایت خود از تورم سال ۹۹، نرخ متوسط تورم در پایان پارسال را ۳۶.۴ درصد اعلام کرد این رقم با نرخ هدف تورمی بانک مرکزی که برای نخستین بار رسما اعلام شد اختلافی قابل توجه دارد. بانک مرکزی نرخ تورم هدف خود برای سال ۹۹ را ۲۲ درصد با دامنه نوسان دو واحد درصد اعلام کرده بود و تورم پایان پارسال ۱۲ تا ۱۴ درصد از هدف اعلام شده بالاتر است.

رسیدن محدوده نوسان تورم نقطه به نقطه در نیمه دوم سال به اعداد و ارقامی بالاتر از ۴۰ درصد و صعود آن به نزدیکی ۵۰ درصد (نرخ تورم نقطه به نقطه اسفند ماه ۴۸.۷ درصد اعلام شد.) یادآور رکوردهای تورمی سال ۱۳۷۴ بود.

• گرانی خوراکی در ایران؛ قیمت سبد خریدتان را حساب کنید

اینکه چرا نرخ تورم در سال ۹۹ به محدوده کم‌سابقه‌ای صعود کرد، پاسخ‌هایی آشنا دارد، کافی است به اظهار نظر عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی مراجعه کنیم که به صراحت از چاپ اسکناس در سال‌های ۹۸ و ۹۹ برای تامین نیاز دولت سخن گفته است هرچند که واسطه این استقراض و چاپ اسکناس درآمدهای ناشی از تسعیر منابع صندوق توسعه ملی بوده است.

در کنار عامل همیشگی تورم‌زا در اقتصاد ایران یعنی کسری بودجه دولت تامین آن از روش‌هایی که منجر به رشد نقدینگی و پایه پولی می‌شوند، در سال ۱۳۹۹ فرآیند تولید در اقتصاد ایران نیز با دست‌اندازهایی همراه بود، تداوم تحریم‌های اقتصادی ایران از یک‌سو و آثار بحران جهانگیر کرونا از سویی دیگر با موانع و مشکلات برآمده از ناهماهنگی‌ها و ساختارهای تصمیم‌گیری در داخل ایران، چرخه تولید برخی کالاها را با لنگی یا توقف موقت روبرو کرد که بر عرضه این کالاها اثر گذاشت. کمیابی و نایابی برخی کالاهای اساسی همچون مرغ، تخم‌مرغ، روغن، کره و دیگر کالاها در افزایش قیمت این تولیدات و در نهایت اثرگذاری بر نرخ تورم نقش ایفا می‌کرد.

درک تورم با تمام حواس

صعود کم‌سابقه نرخ تورم در سال ۱۳۹۹ با ویژگی‌هایی همراه بود که درک و احساس از افزایش سطح عمومی قیمت کالا و خدمات مصرفی را شدیدتر می‌کرد و در نتیجه تحمل آن را دشوارتر.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تغییرات شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی در سال ۹۹، افزایش شدید شاخص بهای گروه “خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها” بود که در اصطلاح آن را “تورم غذایی” می‌نامیم.

ضریب اهمیت این گروه در محاسبه نرخ تورم ۲۶.۶۴ درصد است که از این حیث بعد از گروه “مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها” در رده دوم تاثیر بر محاسبه نرخ تورم قرار می‌گیرد که ضریب اهمیتش معادل ۳۵.۵ درصد است.

اما ضریب اهمیت گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها برای محاسبه نرخ تورم خانوارهای روستایی در رتبه نخست قرار دارد و معادل ۳۸.۴۸ درصد در محاسبه نرخ تورم اثرگذار است. ضریب اهمیت تغییرات شاخص بهای این گروه در محاسبه نرخ تورم خانوارهای شهری ۲۴.۵۳ درصد است.

علاوه بر اهمیت بالای تغییرات تورم غذایی در محاسبه نرخ تورم کل، ارتباط مستقیم شاخص بهای این گروه با معیشت روزانه خانوارهای ایرانی، اهمیت قیمت اقلام مندرج در این گروه را دوچندان می‌سازد.

در عین حال تاثیر تغییرات شاخص بهای گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها بر دهک‌های پایین درآمدی بیش از دهک‌های بالای درآمدی است چرا که بخش عمده‌ای از سبد هزینه خانوارهای کم‌درآمد در محدوده تامین نیازهای اولیه خانوارها یعنی شامل هزینه‌های خوردنی و آشامیدنی آنها می‌شود.

در گزارش مرکز آمار ایران از تورم پایان سال ۹۹، تورم متوسط گروه عمده “خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات” برای دهک اول درآمدی یعنی پایین‌ترین سطح درآمدی ۴۰.۸ درصد بود حال آنکه تورم میانگین این گروه عمده در سال ۹۹ برای بالاترین دهک درآمدی ۳۶.۵ درصد اعلام شد.

ضریب اهمیت تغییرات شاخص بهای گروه عمده “خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات” برای دهک اول و دهک دهم نیز تفاوتی معنادار دارد. ضریب اهمیت این گروه در محاسبه نرخ تورم برای دهک اول درآمدی ۴۳.۳ درصد است اما ضریب اهمیت گروه “خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات” برای دهک دهم درآمدی ۱۷.۲ درصد اعلام شده است. این اختلاف فاحش در ضریب اهمیت تغییرات قیمت مواد غذایی بر نرخ تورم برای پایین‌ترین دهک درآمدی به خوبی نشان می‌دهد که تورم غذایی تا چه اندازه تاثیر مهیب‌تری بر خانوارهای کم‌درآمدتر به جا می‌گذارد.

با این توضیحات درباره اهمیت تغییرات شاخص بهای گروه “خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها” در ادامه جزئیات تغییر و تحولات قیمتی زیرگروه‌ها و اقلام مندرج در این بخش را در سال ۹۹ بررسی می‌کنیم.

قوت غالب دلاری

بررسی تحولات قیمتی ماهانه، نقطه به نقطه و متوسط گروه “خوراکی‌ها وآشامیدنی‌ها” نشان می‌دهد که اگرچه روند تورم نقطه به نقطه شاخص بهای این گروه ماه به ماه افزایش داشته اما دو ماه مهر و آبان سال ۹۹ به لحاظ شتاب افزایش قیمت‌ها، مقاطعی خاص به حساب می‌آمدند، جست‌وجو در میان اخبار مربوط به این دو ماه بیش از هر تصویری شوک قیمتی در بازار ارز را در برابر دیدگان می‌گیرد.

شوک قیمتی در بازار ارز از جمله مهم‌ترین دلایل شتاب گرفتن تورم غذایی در میانه پاییز پارسال به حساب می‌آید، قیمت دلار آمریکا در هفته آخر مهرماه در محدوده قیمتی ۳۰ هزار تومان در نوسان بود و در ۲۴ مهرماه قیمت دلار اوج ۳۲ هزار و ۱۰۰ تومانی را به ثبت رساند.

در عین حال که شوک قیمتی در بازار ارز اثر خود را در نابسامانی در حوزه تولید و بازار به جا می‌گذاشت، کم‌اثری سیاست تخصیص ارز ترجیحی به واردات کالاهای اساسی از جمله نهاده‌های تولید دام و طیور نیز بیش از هر زمان دیگری به چشم می‌آمد، در عین حال که موتور رشد نقدینگی به عنوان عامل ساختاری افزایش نرخ تورم از حرکت بازنمی‌ایستاد.

تورم ۱۳ درصدی گروه “خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها” در آبان‌ماه ۹۹ بالاترین رقم تورم ماهانه این گروه در دهه ۹۰ به حساب می‌آمد. ضمن آنکه در همان ماه تورم تحمیل شده بر دهک اول درآمدی (خانوارهایی با پایین‌ترین درآمد) ۸.۴ درصد اعلام شد که از تورم ماهانه دهک دهم (خانوارهایی با بالاترین سطح درآمد) ۶.۱ واحد-درصد بالاتر بود.

در گزارش‌های ماهانه مرکز آمار ایران از تغییرات نرخ تورم در ماه‌های پاییز، افزایش قیمت اقلام و کالاهای مندرج در چند گروه، پای ثابت این گزارش‌ها بود. روغن‌ها و چربی‌ها، انواع گوشت و تخم‌مرغ، شیر و لبنیات از جمله اقلامی بودند که در تمام آن ماه‌ها رشد قیمتی مستمر داشتند.

علی اصغر ملکی مدیرعامل اتحادیه گوشت گوسفندی در همان ایام در گفتگویی افزایش قیمت نهاده‌های تولید، تعطیلی‌های کرونا و قاچاق دام زنده از ایران به کشورهای همسایه غربی را از جمله دلایل رشد قیمت گوشت گوسفند دانسته بود.

اما رشد شاخص بهای گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در ما‌ه‌های بعدی سال ۹۹ نیز ادامه یافت و نرخ تورم نقطه به نقطه این گروه در بهمن‌ماه تا ۶۷.۲ درصد افزایش داشت که رقم قابل توجهی به حساب می‌آمد.

شاخص بهای گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در فروردین ماه پارسال حرکت خود را از ۲۴۱.۸ آغاز کرد و در پایان سال در اسفندماه ۹۹ به عدد ۳۸۴.۱ رسید که نشان دهنده رشد ۵۸.۸ درصدی در ۱۲ ماه گذشته بود.

در نهایت در گزارش مرکز آمار ایران نرخ تورم متوسط این گروه در اسفند ماه پارسال ۳۹.۱ درصد اعلام شد که از تورم میانگین شاخص کل ۲.۷ واحد-درصد بالاتر بود.

نان به نرخ جان

برای یافتن متهم اصلی افزایش نرخ تورم غذایی و دانستن این که کدام خوردنی‌ و آشامیدنی در سال گذشته بیشترین افزایش قیمت را داشتند، شاخص بهای ۱۱ زیرگروه را در دو مقطع ابتدای سال در فروردین و در پایان سال در اسفند ماه ۹۹ مقایسه و میزان رشد شاخص بهای این زیرگروه‌ها بررس شده است.

بر این اساس بیشترین افزایش در میان تغییرات شاخص بهای ۱۱ زیرگروه غذایی در سال ۹۹ مربوط به “روغن‌ها و چربی‌ها” بود که از ابتدا تا انتهای پارسال رشدی ۱۰۴.۴ درصدی را تجربه کرد و در واقع شاخص بهای این زیرگروه در طول سال، بیش از دو برابر شده است.

افزایش دو برابری شاخص بهای این زیرگروه در حالی رقم خورده است که واردات دانه‌های روغنی با ارز ترجیحی انجام می‌گیرد و از صدرنشینان رقم تخصیصی ارز ترجیحی به قیمت هر دلار ۴۲۰۰ تومان بوده است.

در سال گذشته بحران کمبود روغن مایع و برهم خوردن نظم این بازار موضوع آشنای رسانه‌ها بود، در مقاطعی از سال تولیدکنندگان روغن به دلیل سخت‌گیری‌های بانک مرکزی برای تخصیص ارز و ناهماهنگی دستگاه‌های دولتی متولی ترخیص مواد اولیه وارداتی، با گسسته شدن زنجیره تولید یا کاهش در تولید مواجه شدند که کمیابی و نایابی در فروشگاه‌ها را رقم زد و تشکیل صف خرید روغن را به همراه داشت.

انتشار ویدئوی‌های هجوم مردم برای خرید روغن یا انتشار اخبار سهمیه‌بندی روغن مایع، الزام به ثبت مشخصات و همراه داشتن کارت ملی برای خرید این کالا در سال گذشته نشان‌دهنده غیرعادی بودن حوزه تولید و بازار روغن بود.

نگرانی از افزایش قیمت روغن یا کمبود احتمالی در آینده نیز به افزایش تقاضای خانوارها و انبار کردن روغن دامن می‌زد که اوضاع را وخیم‌تر می‌کرد.

پس از زیرگروه “روغن‌ها و چربی‌ها”، شاخص بهای زیرگروه “شیر، پنیر و تخم‌مرغ” در ۱۲ ماه پارسال ۷۷.۱ درصد افزایش داشت و رتبه دوم بالاترین رشد شاخص بها در میان زیرگروه‌های مختلف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها را به خود اختصاص داد.

در جایگاه سوم بیشترین افزایش قیمتی در میان این زیرگروه‌های ۱۱گانه، زیرگروه :”چای، قهوه، کاکائو، نوشابه و آب‌میوه” با رشد ۶۹.۲ درصدی قرار گرفت.

اما زیرگروه‌های “خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها” ضریب اهمیت‌های متفاوتی دارند و تغییرات شاخص بهای آنها متناسب با وزنی که در تعیین نرخ تورم دارند بر این شاخص اثر می‌گذارد.

با احتساب ضریب اهمیت این زیر گروه‌ها، بزرگترین اثر بر نرخ تورم غذایی را در سال ۹۹ تغییرات شاخص بهای زیرگروه “نان و غلات” به جا گذاشت که از فروردین تا اسفند ماه پارسال، ۶۱ درصد رشد کرد.

خروج برنج خارجی از فهرست کالاهای مشمول ارز ترجیحی برای واردا، افزایش قیمت آن را به دنبال داشت که در نهایت منجر به رشد شاخص بهای این گروه شد.

علاوه بر افزایش قیمت برنج خارجی، قیمت نان نیز پارسال در چند مقطع، رسمی و غیررسمی افزایش یافت.

پس از زیرگروه “نان و غلات”، بزرگترین اثر بر افزایش نرخ تورم غذایی در سال ۹۹ از رهگذر افزایش شاخص بهای زیرگروه “گوشت قرمز و سفید و فرآورده‌های آنها” رقم خورده است. شاخص بهای این زیرگروه پارسال ۶۳.۸ درصد افزایش داشت.

زیرگروه “گوشت قرمز و گوشت ماکیان” نیز با توجه به ضریب اهمیت تغییرات قیمت این زیرگروه، در طول سال ۹۹ در رتبه سوم بیشترین اثرگذاری بر نرخ تورم غذایی قرار گرفت. شاخص بهای این زیرگروه از ابتدا تا انتهای پارسال رشدی ۶۳.۶ درصدی را تجربه کرد.

تغییرات شاخص بهای زیرگروه‌های “شیر، پنیر و تخم‌مرغ”، “میوه و خشکبار” و “روغن‌ها و چربی‌ها” در رتبه‌های بعدی بیشترین اثرگذاری بر نرخ تورم غذایی در سال ۹۹ قرار گرفتند.

در جدول زیر تغییرات قیمت برخی اقلام خوراکی در دو مقطع فروردین و بهمن پارسال از گزارش‌های رسمی مرکز آمار ایران استخراج شده و میزان تغییرات قیمت این اقلام آمده است. این تغییرات قیمت تصویری محسوس‌تر از آنچه در حوزه تورم غذایی رقم خورد را پیش‌رو می‌گذارد.

کسری بودجه پنهان و آشکار در قانون بودجه ۱۴۰۰ به عنوان عامل مزمن و اصلی رشد تورم در اقتصاد ایران همچنان تهدیدی جدی به حساب می‌آید، اما افزایش نرخ تورم غذایی چیزی فراتر از این تهدید و نگرانی است. افزایش قیمت اقلام خوراکی قدرت خرید خانوارها را کاهش داده و ادامه این وضعیت کاهش مصرف و حذف این اقلام از سبد خانوار را موجب می‌شود که می‌تواند تبعات پرشمار و جبران ناپذیری را بر سلامت خانوارها به دنبال داشته باشد.بی بی سی