روزنامه قانون:”قدِ يك تار مـو!”سهم زنان از فضاهای شهری چه اندازه است؟

جامعه 80 ميليون نفري ايراني سهمي تقريبا 50 ، 50 ميان زن و مرد دارد كه بايد ميزان استفاده آزادانه از فضاهاي عمومي نیز سهمي برابر داشته باشد

ايجاد فضاهاي مختص به زنان در قياس با فضاهاي مردانه شهري تقريبا هيچ است و تا دل‌تان بخواهد، مردان از فضاهاي آزادنه مختص به خود برخوردارند

ماراتن تهران و حاشيه هايش، بارديگر داغ بي توجهي به زنان در استفاده از فضاهاي شهري را تازه كرد؛ آنجا كه صبح جمعه گذشته، زنان متقاضي شركت در دو ماراتن‌تهران، پشت خط قرمز محدوديت ماندند و نتوانستند همپاي مردان، گام بردارند. زنان متقاضي شركت در دو ماراتن به دليل آنچه عدم فعاليت ورزشي بانوان در فضاي عمومي خوانده شد از حضور در فضاي عمومي مسابقه منع شدند و اين درحالي بود كه به لحاظ حفظ پوشش اسلامي، مشكل خاصي براي دوندگان ماراتن نبود. اين اتفاق ناراحت كننده، بي توجهي به سهم زنان در استفاده از فضاهاي شهري را ياد آور شد كه سال‌هاست زنان ايراني، به دلايل مختلف ، آن‌طور كه بايد در فضاهاي عمومي حضور ندارند.

درك نشدن فضاي زنانه

جامعه 80 ميليون نفري ايراني به لحاظ جنسيت، سهمي تقريبا 50 ، 50 ميان زن و مرد دارد كه بايد ميزان استفاده آزادانه از فضاهاي عمومي شهر براي اين دو گروه نيز سهمي برابر داشته باشد. اما به هزار و يك دليل كه به طور عمده ختم به يك تار مو شده و سهم زنان در استفاده از فضاهاي شهري نيز به اندازه همين يك تار مو مي شود و در مواقعي رويدادهايي چون دو ماراتن، آن‌ها را از حق‌شان باز مي دارد.در پاسخ به مطالبه هايي كه براي حق استفاده زنان از فضاهاي عمومي شهري و حضور در رويدادهايي چون دو ماراتن، ورزش آزادانه در فضاهاي عمومي، حضور در استاديوم هاي ورزشي و … وجود دارد،عمدتا مسائلی مطرح مي شود و اين در حالي است كه نگاه‌هاي نادرست به مقوله حضور زنان در جامعه، بيش از هر موضوع ديگري در پشت خط ماندن زنان براي استفاده از فضاهاي عمومي تاثير دارد. اين در شرايطي است كه درک کردن اهمیت زن و فضا در جامعه امروزی دشوار نیست و گسترش نقش و حضور زنان در تولید اجتماعی فضا در دهه های اخیر مناقشه برانگیز و مساله آفرین بوده است. با اینکه تلاش شده است فضاهای شهری در ایران کنونی با توجه به اصول شهرسازی بنا شوند، اما توجه نکردن به تفاوت بین جنسیت زن و مرد – به اقتضای تفکر حاکم در شهرسازی – و تفاوت های ظرف آن‌ها در استفاده از فضا، باعث شده مردان بیشتر از فضاهای عمومی شهر استفاده کنند. می‌توان این توصیف از شهر را تا حدودی ناشی از نگرش مردانه در ساخت شهر دانست.

تفاوت جداسازي و حق عمومي

در سال هاي اخير وعده ها و البته تلاش هايي براي ايجاد فضاهايي مختص براي زنان در فضاهاي شهري صورت گرفته كه البته با ايجاد فضاي عمومي براي زنان متفاوت است. ايجاد فضاهايي چون بوستان بانوان، خانه‌هاي شهربانو، واگن هاي زنانه در مترو و … از جمله اين اقدامات است كه اگرچه توانسته فضايي را مختص به زنان براي استفاده از فضاهاي شهري ايجاد كند، اما هرگز نتوانسته زمينه را براي حضور آزادانه و توامان زن و مرد در فضاهايي چون استاديوم ها و رقابت هاي ورزشي را فراهم كند. از طرفی باید یک نکته را هم در نظر گرفت که بحث اماکن تفکیک شده برای استفاده زنان، با تفکیک جنسیتی متفاوت است و زمانی که درباره اماکنی که مختص زنان باشد، حرف می زنیم، نباید آن را با شعارهاي در شهر قیاس کنیم. اینکه بیمارستان، دانشگاه و رستوران ها به طور کلی تفکیک جنسیتی بشوند، نتیجه ای جز منزوی کردن زنان نخواهد داشت اما احترام به حقوق شهروندی یک زن برای اینکه بتواند به مثابه مردان از تمامی امکانات یک شهر استفاده کند، به طوری که این استفاده دور از شئونات نباشد، مساله دیگری است که باید به آن توجه ویژه کرد. ناگفته پيداست كه ايجاد فضاهاي مختص به زنان نيز به ميزان كم و در قياس با فضاهاي مردانه شهري تقريبا هيچ است و تا دل‌تان بخواهد، مردان از فضاهاي آزادنه مختص به خود برخوردارند.

شهرها مردانه ساخته مي شود

یکی از پدیده های اجتماعی که امروزه پژوهشگران به آن توجه می کنند، مساله حقوق شهروندی است. حقوق شهروندی به عنوان یکی از مهم ترین مولفه های حقوق، سهم بسزایی در احساس عدالت اجتماعی و در نهایت توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد.اين در شرايطي است كه حقوق شهروندي زنان در استفاده از فضاهاي عمومي كمتر مورد توجه قرار گرفته و حتي در ساخت و ايجاد فضاهاي شهري نيز مورد بي مهري قرار مي گيرد. توجه به تفاوت نگرش و نیازهای زنان و مردان در فضاهای شهری، بی توجهی به نیازهای زنان در طراحی فضاها و اینکه چگونه برنامه ریزی و طراحی شهری می‌تواند پاسخگوی این نیازها باشد، از موضوعاتی است که معماران امروز شهری به آن توجه می کنند. به نظر می رسد بین عوامل موثر در مطلوبیت فضاهای شهری برای زنان، با حضور زنان در شهر و میزان رضایت آن‌ها از فضای شهری رابطه ای وجود دارد.

ایجاد امکانات زنانه در شهر

در نظر گرفتن تفاوت های ظریفی که بین زنان و مردان وجود دارد، در عمده طرح های شهری به چشم نمی خورد؛ برای نمونه متناسب نبودن ابعاد و تناسبات مبلمان شهری با شرایط زنان، امری مشهود است. اگرچه نمی توان با قاطعیت گفت مبلمان موجود در شهرهای کنونی مختص مردان طراحی شده است اما می توان به جرات گفت نیاز زنان در بسیاری از موارد در نظر گرفته نشده است. نمونه بارز نادیده‌گرفته شدن تفاوت های زن و مرد در طراحی فضا های مورد نیاز، نیمکت هایی است که در ایستگاه های اتوبوس نصب می شود؛ چرا که هم ارتفاع مناسب در آن‌ها رعایت نشده است و هم راحتی و آسایش لازم را ندارد. نیمی از استفاده کنندگان امکانات شهری بانوان هستند ولی مبلمان موجود کاربردی مردانه دارد. البته نه اینکه عمدی برای این موضوع باشد؛ چون مردان در ایجاد این امکانات تصمیم گیرنده اند، ناخواسته آن‌ها را متناسب با وضعیت خود تعریف می کنند. زنان خصوصیات بیولوژیک، مسئولیت ها و نگاه متفاوتی در مقایسه با مردان دارند که در نوع ارتباط آن‌ها با فضا تاثیر می گذارد. آن‌ها تسهیلات خاصی را از فضا انتظار دارند که با خصوصیات جسمی و نیازهای عاطفی و روحی شان متناسب باشد و زندگی روزمره و فعالیت شان را تسهیل کند. كارشناسان معتقدند در حالی که زنان از ارکان اصلی توسعه پایدار هستند و بدون مشارکت فعال آنان، توسعه به سرانجام نخواهد رسید، در سراسر جهان و به ویژه در کشورهای در حال توسعه از نابرابری های بسیاری رنج می برند. بهبود موقعیت زنان موجب مشارکت اجتماعی بیشتر آنان و در نتیجه پیشرفت جامعه می شود.