سد گتوند مثل یک بمب ساعتی عمل خواهد کرد

وی گفت: در بررسی سد گتوند باید سوال شود که داستان سد از کی شروع شد؟ چرا مشاوران وظایف خود را به درستی انجام ندادند و چرا جوابگوی اشتباه خود نمی باشند؟ چرا وزارت نیرو به جد به مساله ورود نکرد و در نهایت در حال حاضر در چه مرحله ای هستیم و باید چیکار کنیم؟

 همچنین در اهمیت سد گتوند و چرایی ساخت آن ، گفت: سد گتوند بزرگترین سد از نظر حجم پس از کرخه است و تامین بخشی از برق کشور را بر عهده دارد. این سد پایین ترین سد در حوزه کارون است که تنظیم همه آب های رها شده از سدهای بالا دست را بعهده دارد، علاوه بر این کنترل سیلاب ها، ذخیره آب برای فصل خشک و در نهایت تولید انرزی برق آبی را بعهده دارد.

ویبا اشاره به مشکلات سد گتوند گفت: وقتی 30 تا 40 درصد از مراحل ساخت سد در حال انجام بود هشدارهایی در خصوص برخورد دریاچه سد به معادن نمک که در 5 تا 9 کیلومتری سد بود، داده شد ولی نشنیده گرفتند. البته اگر مشاوران طرح بدرستی کار خود را انجام داده بودند این مسئله را براحتی تشخیص می دادند.

وی اضافه کرد: برآوردها در مورد اینکه این توده چقدر نمک دارد یا چه مقدار از آن در آب خطر انحلال قرار دارد کمی دشوار است اما برخی ها برآوردشان 60 میلیون تن است و عده ای نیز از 120 میلیون تن نمک در معرض انحلال ، سخن می گویند. اگر ملاک ما همین ارقام باشد با توجه به اینکه در سال اول تا سوم بهره برداری تقریبا 4 میلیون تن نمک در آب مخزن انحلال داشته ، 15 سال طول می کشد تا 60 میلیون تن انحلال یابند و اگر 120 میلیون تن را مبنا قرار دهیم 30 سال زمان می برد.

وی با نشان دادن تصاویری از فرو رفتگی های ایجاد شده در اطراف سد گتوند و چاله های غار مانند ایجاد شده، آنها را نشانی از انحلال نمک در مخزن سد دانست و افزود: در سال 1390 که می خواستند افتتاح و آبگیری سد را شروع کنند، کارشناسان خطر انحلال توده های نمک در مخزن سد را هشدار دادند ولی به جای بررسی کارشناسی و دقیق، راه حل ایجاد پتوی رسی را در نظر گرفتند که کارایی آن بسیار ناچیز بود.

قمشی ادامه داد: افتتاح و آبگیری سد که انجام شد پتوی رسی یک روز هم مقاومت نکرد و انحلال توده های نمک شروع شد. برای بیان کوتاهی های صورت گرفته باید گفت؛ در مراحل اولیه ساخت سد، خطر برخورد مخزن سد با توده های نمک داده شد ولی نشنیده گرفتند و برای شروع آبگیری نیز خطر انحلال توده های نمک را جدی نگرفتند و اعلام کردند که در این زمینه مشکلی وجود ندارد و یا مشکل جدی نیست.

ویدر مورد شوری آب دریاچه سد گتوند گفت: وقتی نمک در آب حل شود سنگین می شود و معمولا زیر آب شیرین قرار می گیرد به همین دلیل در وهله اول لایه های پایینی دریاچه را تحت تاثیر قرار می دهد. یعنی هر چقد از سطح دریاچه به سمت لایه های پایین برویم بر غلظت نمک افزوده می شود.

در 7 ماه اول آبگیری شوری لایه سطحی دریاچه 500 واحد (میکروموس) بود که شوری بسیار مناسبی برای شرب است ولی با گذشت زمان و انحلال نمک بر غلظت آن افزوده شد. بر طبق آمار سال 92 در لایه های پایین مخزن میزان شوری یا EC به 185 هزار واحد رسید.

برای درک بهتر این عدد باید بدانیم که آب خلیج فارس که قابل شرب نیست EC آن 40 تا 45 هزار است ولی لایه های پایین سد گتوند 185 هزار واحد دارد و با گذشت زمان بر آن هم افزوده می شود.

ویدر مورد اقدامات انجام شده در خصوص حل مشکل شوری آب و جلوگیری از نفوذ نمک به لایه های سطحی دریاچه سد گفت: از آنجایی که احتمال می دادند که شوری آب مشکل ایجاد کند در همان مراحل اولیه ساخت در پایین ترین ارتفاع سد یک خروجی کوچک گذاشتند که از طریق همین خروجی مقداری از شوری را تخلیه می کنند تا شوری به ارتفاع آبگیری توربین ها نرسد.

وی با اعلام آنکه بخشی از شوری کارون در گتوند و اهواز مربوط به سد گتوند است گفت: اگر آب شور و شیرین در دریاچه سد مخلوط شود کار دست ما می دهد و دیگر قابل کنترل نخواهد بود و مثل یک بمب ساعتی در بالا دست خوزستان عمل خواهد کرد. البته پیش بینی ها می گویند اگر ظرف 4 سال آینده همین وضعیت هیدرولوژی امروز را داشته باشیم شوری سطح دریاچه نیز افزایش خواهد داشت.

 کسانی که سدهای کارون را پیش بینی کرده بودند پایین تر از سد شهید عباسپور، سد مخزنی دیگری در نظر نگرفته بودند بلکه 3 سد جریانی تولید برق کوچک را پیشنهاد دادند ولی در ساخت سد گتوند به این مطالعات توجهی نشد. اولین اشتباه این بود که در مرحله اول مطالعات، شرکت مشاور ساخت سدی بزرگ را پیشنهاد داد که به جای ساختن 3 سد جریانی در نظر گرفته شود که حاصل آن سد گتوند شد.

اشتباه دوم این بود که برای محل سد 3 سایت پیشنهاد شده بود که مکان فعلی سد گتوند را به دلیل ذخیره بیشتر آب انتخاب کردند در صورتی که اگر سایت های دیگر در نظر گرفته می شد سد دیگر در محدوده توده فعلی نمک قرار نمی گرفت و در مرحله آخر مشاور مرحله دوم که با مشاور مرحله اول تفاوت داشت باید مطالعات مرحله اول را بازبینی و تکمیل می کرد ولی همان مطالعات مرحله اول را بدون بازبینی قبول کرد و وارد فاز اجرایی شد تا سریال اشتباهات تکرار شود.

ویدر خصوص راهکارهای ارائه شده در خصوص بر طرف کردن شوری سد گتوند گفت: دانشگاه تهران چند پیشنهاد داده است که هر کدام جای سوال فراوانی دارد. اولین پیشنهاد مدیرت مخزن است، همین کاری که در حال حاضر انجام می شود، یعنی مقداری از آب شور را از مخزن خارج می کنند، به گونه ای که در پایین دست قابل تحمل باشد.

پیشنهاد بعدی شستشوی سریع مخزن است، یعنی وقتی سیلاب آمد آب شور را هم زمان تخلیه کنند که این راهکار به علت وجود شهرهای مهم خوزستان در پایین دست غیر ممکن است. پیشنهاد بعدی انتقال آب شور به خلیج فارس است که هزینه 1200 میلیارد تومانی لازم دارد و برای خلیج فارس هم ممکن است اثرات زیست محیطی ایجاد کند. البته این راهکار تنها راه حل کمتر زیان ده از نظر زیست مجیطی است.

راه حل بعدی ایجاد حوضچه های تبخیری بین شوشتر و مسجد سلیمان است. یعنی 1100 هکتار زمین را حوضچه های تبخیری کنند و آب را به آنجا منتقل کنند تا آب تبخیر شود و نمک را منتقل کنند. راهکار دیگر انحراف رودخانه است که هزینه بر است و مشکل اساسی سد را حل نمی کند.

 اگر مطالعات زیست محیطی اجازه ایجاد حوضچه های تبخیری را بدهد نصف مشکل شوری آب برطرف می شود و بخش دیگر آن باعث شوری آب کارون در مناطق پایین دست سد می شود. پس لازم است کارهای مکملی هم صورت گیرد و پساب های که در حد فاصل اهواز تا گتوند به کارون ریخته می شوند و علت مقداری از شوری آب است کنترل شوند. به نظر می رسد علت عمده تخصیص بودجه دولت برای کارون همین کاهش پساب ها و در نهایت شوری آب باشد.