سالگرد اجرای توافق اتمی ایران و سرنوشت آن در دوره ترامپ

روز یکشنبه ۲۶ دی ۱۳۹۵ نخستین سالگرد اجرای توافق جامع هسته‌ای ایران و جامعه جهانی است. توافقی که ۲۳ تیر ۱۳۹۴ حاصل شد، اما برای اجرایی شدن آن نیاز به فراهم شدن مقدماتی بود که در نهایت پس از شش ماه طی مراسمی در وین پایتخت اتریش، اجرای رسمی آن اعلام شد.

بر اساس توافق، که از آن با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام یاد می‌شود، ایران و شش قدرت جهانی عضو گروه موسوم به ۱+۵ پذیرفتند در ازای اعمال محدودیت‌های مشخص بر روی برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌هایی که به دلیل همان فعالیت‌ها علیه تهران وضع شده است برچیده شوند.

هرچند بنابر اعلام آژانس بین المللی انرژی اتمی، که مسئول نظارت بر اجرای توافق است، ایران در برخی مقاطع به صورت جزئی آن را نقض کرده است، مشخصا در زمینه انتقال آب سنگین به خارج از کشور که مراحل پیچیده‌ای دارد، اما در مجموع به تعهدات خود در این مدت پایبند بوده است.

با این حال، توافق با جمهوری اسلامی ایران و برچیدن تحریم‌های کشوری که با غرب به ویژه با آمریکا روابط چندان گرمی ندارد، همچنان یکی از موضوعات اصلی بحث‌های سیاسی هم در ایالات متحده و هم در داخل ایران بوده و منتقدان از هر فرصتی برای زیر سئوال بردن آن استفاده می‌کنند.

در آمریکا، دونالد ترامپ نامزد حزب جمهوریخواه و طرفداران او که از منتقدان سرسخت توافق دولت باراک اوباما با ایران بوده‌اند، در طول تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ خواستار لغو یا دست کم مذاکره مجدد برای اصلاح توافقی شده‌اند که آن را «بدترین» توافق تاریخ نامیده‌اند.

در ایران نیز، آیت‌ اﻟله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی – که به گفته حسن روحانی رئیس جمهوری ایران هیچ قدمی در مسیر برجام برداشته نشد مگر با مشورت او – با بدبینی گفته است برجام «بی‌نتیجه بودن مذاکره با آمریکایی‌ها، بدعهدی آنها و ضرورت بی‌اعتمادی به وعده‌های آمریکا را ثابت کرد.»

هر چند مقام‌‌های ایرانی از وجود مشکل در حوزه کار با بانک‌های خارجی شکایت دارند، اما دولت باراک اوباما همواره بر رفع مشکلات تاکید کرده و مقام‌های ارشد آن نیز برای اطمینان خاطر شرکت‌ها و بانک‌های خارجی که می‌خواهند در چارچوب قانون با ایران کار کنند، بارها به کشورهای خارجی سفر کرده‌اند.

در مجموع تهران برای نجات اقتصادی که نفس‌هایش به واسطه تحریم‌ها به شماره افتاده بود، به رغمتمدید قانون تحریم‌های ایران توسط آمریکا، تاکنون به خواست خود رسیده و این موفقیتی برای دولت روحانی بشمار می‌آید؛ به ویژه این که به انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ که او قصد پیروزی دوباره دارد نزدیک‌تر می‌شویم.

نخستین هواپیمای مسافری نو که پس از ۳۷ سال تحریم‌ بطور مستقیم از شرکت سازنده ایرباس خریداری شد و روز پنجشنبه بر روی باند فرودگاه مهرآباد نشست و مسئولان دولتی طی یک مراسم رسمی تحویل آن را جشن گرفتند، به عنوان نمادی از موفقیت برجام و سیاست‌های دولت روحانی مطرح شده است.

در مقابل، نگرانی‌ها از سرنوشت برجام، که برخی در ایالات متحده اجرای آن و لغو تحریم‌ها را کمک به سیاست‌های توسعه‌طلبانه و فعالیت‌های بی‌ثبات کننده تهران در خاور میانه می‌دانند و آزادسازی دارایی‌های ایران را دادن «باج» به جمهوری اسلامی خوانده‌اند، با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ افزایش یافته است.

شاید رویکرد دونالد ترامپ – که منتقد توافق دولت باراک اوباما رئیس جمهوری دموکرات آمریکا با ایران بوده اما نگفته آن را پاره می‌کند و در عوض تاکید کرده آن را دوباره به مذاکره می‌گذارد – دلیلانتشار اسناد محرمانه مربوط به برجام در وبسایت آژانس بین المللی انرژی اتمی، چند روز پیش از نخستین سالگرد اجرای آن باشد.

از سوی دیگر، علاوه بر شخصیت‌های سیاسی، ۳۷ نفر از دانشمندان سرشناس جهان نیز در نامه‌ای از رئیس جمهوری منتخب آمریکا خواسته‌اند توافق هسته‌ای جامعه جهانی با ایران را – که از آن به عنوان یکی از میراث مهم باراک اوباما در عرصه سیاست خارجی یاد می‌شود – کنار نگذارد و این «دارایی استراتژیک آمریکا» را حفظ کند.

جان کری وزیر خارجه باراک اوباما که همراه با محمدجواد ظریف همتای ایرانی خود نقش عمده‌ای در رسیدن به توافق هسته‌ای ایفا کرد، در آخرین اظهارات خود پیش از پایان دولت کنونی، ضمن تشریح خلاصه‌ای از سوابق فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تحریم‌ها، و آغاز مذاکرات تا رسیدن به توافق، بار دیگرگفت با این توافق جهان امن تر شده است.

شاید همین نگرانی ها باعث شده که سناتور باب کورکر، رئیس جمهوریخواه کمیته روابط خارجی سنا که خود از منتقدان سرسخت برجام است، اخیرا بگوید رد ناگهانی برجام از سوی واشنگتن، می‌تواند موجب «بروز بحران» شود و انتظار ندارد که دولت دونالد ترامپ چنین رویکردی را اتخاذ کند.

دولت جدید ایالات متحده روز جمعه آینده بیستم ژانویه (اول بهمن ماه) با ادای سوگند دونالد ترامپ در مراسمی در مقابل ساختمان کنگره آمریکا در شهر واشنگتن آغاز به کار خواهد کرد و قطعا توافق هسته‌ای ایران، در کنار دیگر مسائل مرتبط با آن کشور، مانند حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر، همچنان در عرصه سیاست خارجی آمریکا مطرح خواهد بود.رادیو آمریکا