روزنه rowzane خبری – تحلیلی
تالاب هورالعظیم در آستانه فاجعه‌ای تمام‌عیار قرار دارد. بیش از ۶۰ درصد تالاب، معادل حدود ۶۰ هزار هکتار، اکنون کاملاً خشک شده .دود غلیظ ناشی از آتش‌سوزی‌های گسترده در این تالاب به دلیل تغییر جهت باد به سمت شهر اهواز حرکت می‌کند و تنفس شهروندان را مختل کرد. به گفته شاهدان، در برخی مناطق، دود آن‌چنان متراکم بود که آسمان مانند ابر سیاهی تیره و سنگین بر فراز منطقه سایه انداخته بود. بر اساس تصاویر هوایی، ضخامت لایه دود به‌قدری بود که حتی در پروازهای کم‌ارتفاع نیز هواپیماها زیر این لایه حرکت می‌کردند.
کارشناسان محیط زیست می‌گویند علت اصلی این آتش‌سوزی‌ها، خشکی شدید تالاب و خوداشتعالی نی‌ها و ساقه‌های خشک‌شده بر اثر گرمای بالای ۵۰ درجه و گاز متان است. برآوردها نشان می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد تالاب، معادل حدود ۶۰ هزار هکتار، اکنون کاملاً خشک شده و فقط ۴۴ درصد سطح تالاب زیر آب قرار دارد.
سدسازی‌های ترکیه، بحران آب دجله و استخراج نفت در دل تالاب
نقش عوامل خارجی در این بحران نیز پررنگ است. احداث سدهای بزرگ در ترکیه مانند آتاتورک و ایلیسو بر رودخانه‌های دجله و فرات باعث کاهش شدید آورد آب به سمت عراق شده است. با کاهش جریان دجله، سهم آبی که به بخش عراقی هورالعظیم می‌رسید نیز به‌شدت افت کرده است. از طرف دیگر، حضور گسترده تأسیسات نفتی در هر دو بخش ایرانی و عراقی تالاب، عامل تشدید خشکسالی و مختل شدن تبادل طبیعی آب در پهنه تالاب عنوان می‌شود.
از دهه ۱۳۸۰، بخش‌هایی از تالاب در ایران برای ایجاد پدهای نفتی خشک شده‌اند. راه‌سازی‌های محدود اما مؤثر در درون تالاب باعث مسدود شدن مسیرهای تبادل آب شده و عملاً شرایط زیستی منطقه را مختل کرده است. فعالان محیط زیست معتقدند که اگر حق‌آبه تالاب به‌درستی تأمین شود، شرایط قابل بازیابی است.
حق‌آبه‌ای که نمی‌رسد؛ فاجعه‌ای که نزدیک است
در حال حاضر، برای جلوگیری از خشک شدن کامل تالاب، روزانه دست‌کم باید ۲۰ مترمکعب در ثانیه آب وارد آن شود، اما این رقم اکنون کمتر از ۱۰ مترمکعب است. به گفته کارشناسان، این میزان آب نه تنها کافی نیست، بلکه بخش زیادی از آن نیز به دلیل گرمای شدید تبخیر می‌شود. عمق آب در برخی بخش‌های تالاب به زیر دو سانتی‌متر رسیده که عملاً به معنای نابودی آن است.
تالاب هورالعظیم با وسعتی حدود ۱۲۰ هزار هکتار در بخش ایرانی، یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های دو کشور ایران و عراق است. منبع تغذیه اصلی این تالاب از طریق رودخانه کرخه در ایران و دجله در عراق بوده، که هر دو با بحران جدی منابع آبی مواجه‌اند. به گفته کارشناسان، برای احیای تالاب باید حدود ۲.۵ میلیارد مترمکعب آب به آن تزریق شود، عددی که با ظرفیت فعلی سد کرخه و نیازهای آبی خوزستان، بسیار دور از دسترس است.
شعله‌های خاموش‌نشدنی و عملیات ناکام اطفای حریق
تلاش‌ها برای اطفای حریق نیز با موانع جدی روبروست. هواپیمای ایلوشین که برای آب‌پاشی بر فراز تالاب اعزام شده بود، در دو روز بیش از ۸۰ هزار لیتر آب پاشیده، اما به دلیل نقص فنی ناشی از برخورد پرنده با موتور هواپیما، از چرخه عملیات خارج شده است. هنوز مشخص نیست این هواپیما چه زمانی به عملیات بازخواهد گشت.
مرگ آبزیان آغاز شده، خفگی تالاب ادامه دارد
در روزهای اخیر، تصاویری از مرگ دسته‌جمعی ماهیان در تالاب منتشر شده است. فعالان محیط زیست هشدار داده‌اند که اگر اقدامات فوری برای تأمین آب انجام نشود، آتش‌سوزی‌ها گسترده‌تر خواهد شد و تالاب هورالعظیم به یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های تولید ریزگرد در منطقه تبدیل خواهد شد؛ پدیده‌ای که استان خوزستان و حتی کشورهای همسایه را با بحران‌های بهداشتی و زیست‌محیطی روبرو می‌کند.
آخر خط؟
وزارت نیرو و نهادهای ذی‌ربط همچنان درگیر بررسی وضعیت هستند، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که فرصت برای نجات تالاب رو به پایان است. اگر در کوتاه‌مدت تصمیمی برای تأمین حق‌آبه تالاب گرفته نشود، هورالعظیم به مرگ تدریجی محکوم خواهد شد؛ مرگی که دود آن هم‌اکنون در ریه‌های مردم خوزستان نشسته است.
