“هویت ملی” یا هویت اجتماعی؟ حمید تقوائی

دوستان در کامنتهائی در نقد نوشته من در مورد جنجال اسم خلیج به فرهنگ و تاریخ و ارزشهای مشترک مردم ایران اشاره کرده اند. به نظر من در این اظهار نظرها هویت اجتماعی انسانها با “هویت ملی” اشتباه گرفته شده است. در مورد این نکته قبلا در نوشته “در نقد ناسیونالیسم: به بهانه تنشهای ناسیونالیستی در ارومیه “که پائین تر در همین صفحه میبنید توضیح داده ام. بخش مربوط به این نکته را اینجا تکرار میکنم:

“اشتراکات و علقه های فرهنگی و اجتماعی بین مردم یک کشور واقعیتی برخاسته از زندگی اجتماعی است و نه ایدئولوژی ناسیونالیستی. هر کس جامعه ای که در آن بزرگ شده و زندگی میکند را بهتر و بیشتر میشناسد، به آن انس و الفت میگیرد و رابطه احساسی عاطفی ویژه ای با آن بر قرار میکند. برای هر کس زبان مادری، محله و مدرسه ای که در آن بزرگ شده و دوران کودکی خود را گذرانده، فرهنگ و شعر و ادبیات مشترک، و حتی حیوان خانگی و یا گلی که در خانه پرورده است، اهمیت و جایگاه ویژه ای دارد که باید برسمیت شناخت و محترم شمرد. اما اینها خصوصیات اجتماعی مردم است و نه خصوصیات ملی. رنگ ملی زدن به مناسبات و علایق مشترک انسانی تحریف طبقاتی آنست.

باید توجه داشت که یک خصوصیات مهم جوامع امروز مناسبات طبقاتی است. جامعه از آغاز، از زمانی که تاریخ مکتوب وجود دارد، به طبقات تقسیم میشود و همواره طبقه حاکمه تلاش کرده است با توسل به علقه های اجتماعی طبقات فرودست، از منافع و سلطه خود بر جوامع دفاع کند. ایدئولوژیهای نژادی و اتنیکی و ملی و مذهبی با همه تعصبات و مقدساتشان برخاسته از این واقعیت طبقاتی هستند و نه خصوصیات و ویژگیهای انسانی جوامع. در عصر ما و تقسیم جوامع به طبقات صاحب سرمایه و فروشنده نیروی کار، ملت و تعصبات و مناسبات ناسیونالیستی منافع طبقه حاکم را نمایندگی و پاسداری میکنند. کشور و دولت- ملت حول جغرافیای سیاسی و بازار و مناسبات مشترک اقتصادی طبقه سرمایه دار در هر سرزمین شکل گرفته است و نه تنها منتج از روابط و مناسبات انسانی مشترک در جوامع نیست، بلکه تماما در مقابل آنست. همانطور که مذاهب تک خدائی امروزی مانند مسیحیت و اسلام و یهودیت و غیره ادامه بت پرستی و مذاهب اولیه معتقد به خدایان متعدد هستند، ناسیونالیسم نیز ادامه طایفه و فرقه گرائی خانها و دوکها و سران ایلات و عشایر در جوامع ماقبل سرمایه داری است. فرهنگ و مناسبات انسانی و مبتنی بر منافع و خواستهای و آمال همه مردم زمانی واقعا پاسداری و شکوفا خواهد شد که جوامع بشری از طبقات و گرایشات و دکترینهای ناشی از سلطه طبقاتی، مانند مذهب و راسیسم و ناسیونالیسم، زدوده شوند. در مقابله با ناسیونالیسم باید منافع و آرمانهای مشترک همه انسانها در همه جوامع را مبنا قرار داد.”

٩ مه ٢٠٢٥