از ماشین بخار تا هوش مصنوعی- سؤال از حمید تقوایی

مندرج در ژورنال شماره ۷۲۷ (لینک به فایل پی دی اف نشریه ژورنال برای پیاده کردن روی تلفن همراه)

کیوان جاوید: هوش مصنوعی در خدمت بشر یا نابودگر تمدن بشری؟

حمید تقوایی: هوش مصنوعی یک دستاورد انقلاب صنعتی چهارم است که قدرت تولیدی بشر را در چند دهه اخیر صدها برابرِ چند سده اخیر افزایش داده است و این روند با رشدی تصاعدی ادامه دارد. انقلابات صنعتی موجب گسترش رفاه و پیشرفت تمدن است  و نه عامل نابودی آن. اگر ماشین بخار و موتورهای احتراقی و الکتریسیته تمدن را نابود کرد، انقلاب الکترونیک و هوش مصنوعی هم خواهد کرد!  هوش مصنوعی هم، مثل هر نوآوری تکنولوژی تولیدی دیگری، نه تنها نابودگر تمدن بشری نیست بلکه یک دستاورد آن و در خدمت کل بشریت است. تولید بیشتر یعنی رفاه و اوقات فراغت بیشتر. اگر در نظام سرمایه داری این امر اتفاق نمی افتد، مانع نظامی است که حول سود و سودآوری می چرخد. در نظامهای موجود کامپیوتریزه شدن و بکارگیری رباتها و هوش مصنوعی در تولید، خود ر انه در رفاه بیشتر مردم، بلکه در افزیش سود و ثروت یک در صدیها نشان میدهد، و این حاصل مناسبات تولیدی کاپیتالیستی است و نه رشد تکنولوژی.

یکی از نکات مهمی که در نقد هوش مصنوعی گفته می‌شود اینست که جای تفکر انسانی را می‌گیرد و یا حتی، آنطور که آقای ایلان ماسک – مالتی میلیاردر صاحب کارخانه اتومبیل‌سازی تسلا و شبکه ایکس و چند شرکت غول‌پیکر دیگر – چندی پیش ادعا کرد، از هوش بشری پیشی می‌گیرد. این نظریه درکی سطحی از هوش دارد. هر وقت ماشینی بسازند که اثری مثل هملت بنویسد و یا مثل حافظ و گوته شعر بگوید و یا تابلویی مثل لبخند ژوکوند خلق کند، و در زمینه علوم، نظریه‌ای مثل داروینیسم و نسبیت اینشتین تئوریزه و تدوین کند، آن زمان می‌توان ادعا کرد که ماشین بپای بشر رسیده است. اما چنین احتمالی نزدیک به صفر است. به نظر من دستاوردهای فکری و هنری بشری در دنیای دیجیتال و منطق دو ارزشی دیجیتال قابل‌دستیابی نیست.

کیوان جاوید: گفته می‌شود با گسترش هوش مصنوعی مشاغل از بین می‌روند و بیکاری گسترش می‌یابد

حمید تقوایی: این توضیح وارونه واقعیت است. واقعیت اینست که بکمک هوش مصنوعی با ساعت کار خیلی کمتری می‌توان محصولات بمراتب بیشتری تولید کرد. این امر، در یک جامعه انسانی که تولید در خدمت رفع نیازهای کل جامعه است، به معنی کاهش ساعات کار و اوقات فراغت بیشتر برای کارگران خواهد بود. اما البته جواب کاپیتالیستی این مساله اخراج کارگران بمنظور سودآوری بیشتر است. طبق  گزارشاتی که در سال جاری منتشر شده کارگران در رشته‌هایی که ربات بکار گرفته شده ٨٩ درصد کارآمدتر بوده‌اند. یعنی در این صنایع با کاهش ٨٩ درصد ساعات کار می‌توان میزان تولید و تعداد کارگران با همان سطح دستمزد را حفظ کرد. اما از دید سرمایه‌دار این به معنی اخراج ٨٩ درصدی کارگران و افزایش ٨٩ درصدی سود است. پژوهش جدید توماس پیکتی، اقتصاددان فرانسوی که با نوشتن کتاب “سرمایه در قرن بیست و یکم” معروف شد، نشان می‌دهد در ٣٠ سال اخیر رشد درآمد نیمه پایینی مردم آمریکا، صفر بوده است درحالی‌که درآمد یک درصد ثروتمند ایالات متحده رشدی ٣٠٠ درصدی داشته است. در بقیه جهان هم وضع به همین قرار است.

فاکتور مهمی که این رشد ٣٠٠ درصدی در آمد سرمایه داران را فراهم کرده انقلاب الکترونیک و بکارگیری کامپیوتر و ربات‌ها و اخیراً هوش مصنوعی است که در سی سال اخیر قدرت تولید و بارآروی کار را بطور جهشی و تصاعدی افزایش داده است.

اما رشد تکنولوژی که امروز به سودهای کلان ترجمه می‌شود، درعین‌حال شرایط عینی را برای جامعه سوسیالیستی روز بروز بیشتر فراهم می‌کند. هوش مصنوعی هر اندازه بیشتر در تولید بکار گرفته شود، امکان تولید حجم انبوه کالاهای موردنیاز بشر با زمان کار هر چه کمتری، بیشتر فراهم می‌شود و این خود امکان‌پذیری سوسیالیسم را بیش‌ازپیش در چشم‌انداز جامعه قرار می‌دهد. همانطور که فاصله عظیم بین ثروت‌های نجومی یک‌درصدی‌ها و فقر ٩٩ درصدی‌ها – به گزارش آکسفام هشت نفر در دنیا ثروتی برابر با نیمه فقیر جمعیت دنیا دارند – بیانگر ضرورت سوسیالیسم است.