جمهوری اسلامی و آمریکا، و پوچی بازگشت برجام

رویای دولت روحانی و کل جمهوری اسلامی برای بازگشت برجام با روی کار آمدن بایدن، دارد بسرعت نقش بر آب میشود. این را از همان مقطع روی کار آمدن بایدن ارزیابی کرده بودیم. روز گذشته وندی شرمن، نامزد قائم مقامی وزارت امور خارجه آمریکا گفت “هرچند دولت جو بایدن به بازگشت به برجام تمایل دارد، بازگشت به توافق سال ۲۰۱۵ ممکن نیست زیرا در ظرف شش سال گذشته شرایط ژئوپلیتیکی منطقه عوض شده است.” او گفت که دولت بایدن قصد دارد وارد توافق هسته ای شود اما میخواهد “که آن را طولانی تر و محکم تر کند”.
برجام از ابتدا به دلایل متعددی شکننده و نا کارآ متولد شد. در حقیقت به دلیل وضعیتی که جمهوری اسلامی در آن گیر کرده، نمیتوانست جز این باشد. با روی کار آمدن ترامپ تمام گناه شکست و بن بست برجام به گردن او گذاشته شد. اما ترامپ در واقع محصول بن بست برجام بود و نه عامل آن. ترامپ با نشان دادن اینکه تمام تلاش و هزینه دولت اوباما در به تسلیم کشاندن جمهوری اسلامی، محصولی بنفع آمریکا نداشته، و جمهوری اسلامی در منطقه و در جهان متعرض تر شده است، توانست در میان رقیبانش بعنوان دشمن جمهوری اسلامی، دست بالا پیدا کند و به قدرت برسد. حداقل یک برگ برنده او همین موضع گیری تند او علیه جمهوری اسلامی بود.
با شکست ترامپ جمهوری اسلامی و بویژه دولت روحانی و حامیانش تبلیغ میکردند که بزودی اوضاع به قبل از برجام باز خواهد گشت. همان زمان ما گفتیم که بن بست بین المللی جمهوری اسلامی با بایدن گشودنی نخواهد بود و برجام برای همیشه مرده است. اکنون وندی شرمن قائم مقام وزیر امور خارجه آمریکا میگوید زمان عوض شده است، منطقه عوض شده است و برجام جوابگو نیست. این یعنی روز از نو روزی از نو! دولت بایدن میخواهد که نه فقط مساله اتمی و موشکی جمهوری اسلامی را محدود و کنترل کند، بلکه سیاستهای جمهوری اسلامی در یمن و لبنان و عراق و افغانستان را نیز به مصاف بگیرد و جمهوری اسلامی را سرجای خود بنشاند. انتصاب وندی شرمن که یک سیاست کار کشته و در عین حال سخت گیر و دقیق در زمینه مذاکره با جمهوری اسلامی در دوره های قبل شناخته میشود، بعنوان نامزد معاونت امور بین المللی بیانگر اینست که بایدن میخواهد با جمهوری اسلامی مذاکره کند اما نمیخواهد امتیازی ارزان قیمت بدهد.
دولتهای اروپایی قطعا تلاش خواهند کرد که توافقی میان دولت آمریکا و جمهوری اسلامی حاصل شود. مذاکراتی پشت پرده فی الحال در جریان است. اما اساس مساله اینست که موانع جدی ای بحران بین المللی جمهوری اسلامی را آبیاری میکنند که با توافقاتی از این دست نمیتوان این بحران را به جایی رساند.
مشکل بین المللی جمهوری اسلامی خود وجود جمهوری اسلامی است. این حکومت تمام صفوفش را با ایدئولوژی ضد آمریکائی گری آبیاری کرده است و سرپا نگهداشته است. نفرت از غرب، نفرت از فرهنگ غربی، بویژه نفرت از شیطان بزرگ چسبی است که یک مشت مرتجع کپک زده داعشی و آدمکش را دور هم جمع کرده است. اگر این چسب را از این جبهه حذف کنی همه چیز دود میشود و هوا میرود. بعلاوه این حکومت در عراق و یمن و لبنان و افغانستان سیاستمداران و مزدورانی را ردیف و بسیج کرده است که بدون عقب زدن آنها توافقی حاصل نخواهد شد. این تا آنجایی است که به مشکلات جمهوری اسلامی مربوط میشود. از آن طرف آمریکا دارای تعهدات ریشه داری با اسرائیل و عربستان و دیگر کشورهای مشابه است که هرگونه توافق را بطور جدی مشکل میکند. بعلاوه آمریکا نمیخواهد مثل دوره برجام با دست خالی از توافق با جمهوری اسلامی بیرون برود. باید این حکومت را از نظر مواضع ضد آمریکائی گری و ضد اسرائیلی بزانو در آورد. باید آنرا در منطقه مهار کند و در عین حال باید بتواند جا پای ملموسی برای سیاستها و سرمایه های وابسته به آمریکا در ایران باز کند. هیچکدام از این عقب نشینی ها برای جمهوری اسلامی که در داخل نیز با جنبش مردم مواجه است بسادگی امکان پذیر نیست. چونکه کل بنای حکومت اسلامی با کنار زدن هرکدام از این سیاستها فروخواهد ریخت.
از نظر اقتصادی نیز جمهوری اسلامی شدیدا به تعهداتی از نوع برجام و غیره نیازمند است. اقتصاد جمهوری اسلامی مدتهاست که در حال فلج کامل است و راهی برای احیای آن جز تعامل همه جانبه با غرب و با دنیای خارج، در چشم انداز نیست. اما در کل وضعیت حکومت اسلامی از نظر سیاسی و اقتصادی و اجتماعی بسیار شکننده تر از آنست که بتواند شیفت جدی ای در سیاستهایش ایجاد کند و با تکانهای شدید اجتماعی مواجه نشود. به همین دلیل این حکومت ترجیح میدهد با همه معضلاتش غرق شود تا اینکه دست به تحولی خطرناک در سطح بین المللی بزند.
به همین دلیل میتوان گفت که تا زمانی که جمهوری اسلامی سر پاست این کشاکش به درجات مختلفی ادامه خواهد یافت. افت و خیزها و مذاکرات پنهان و آشکاری محتمل است. اما راه حلی در چشم انداز نیست. قطعا اگر بایدن هم تلاش کند سازش و مماشاتی با جمهوری اسلامی بکند به بازگشت ترامپ یا ترامپیستهای آتی کمک خواهد کرد.