سالگرد اعتراضات ایران؛ حمایت جامعه مدنی ترکیه از معترضان و نگرانی اسلامگرایان و دولت

فاطما یاووز، یکی از کسانی که در سازمان دیانت ترکیه ۱۵ سال کار کرده و در بنیه آن قرآن تدریس کرده و خود محجبه است، او در روزهای آغازین اعتراضات ایران در حساب توییتری خود ویدئویی در حمایت از مهسا امینی و اعتراض به کشته شدنش منتشر کرد.

وی در این ویدئو، بخشی از نوک موهای خود را از زیر روسری در آورد و آن را با قیچی کوتاه کرد. یاووز در این ویدئو گفت «خواهر عزیزم مهسا امینی، آرمان تو آرمان ماست. برای ما فرقی بین کشف حجاب و حجاب اجباری نیست. لعنت خدا بر همه مستبدانی که به زنان می‌گویند چه بپوشند و چه نپوشند.»

اما این کار او واکنش‌های تندی در میان بخش تندرو مسلمان ترکیه به‌وجود آورد. برخی در زیر توییت او نوشتند «همین موهایی که نشان داده‌ای گناه است.» در حالی که عده دیگری به حمایت از او برخواسته و این موضع او را به عنوان یک مسلمان ستودند.

واکنش عمده بخشی از جامعه مذهبی و سیاسی ترکیه را در این ویدئو و واکنش‌هایی که به آن داده شده است می‌توان مشاهده کرد.

ترکیه به عنوان کشوری که در جوار ایران قرار دارد و توانسته است جمعیت قابل توجهی از ایرانیان را در سال‌های اخیر به خود – چه به صورت گردشگر چه به صورت مهاجر- جذب کند، یکی از کشورهایی است که رویکرد آن به آنچه در ایران روی داده، هم برای ایرانیان و هم برای بخشی از جامعه این کشور مهم است.

جامعه مدنی و نگرانی از اسلام سیاسی

خش قابل توجهی از جامعه مدنی ترکیه، از اعتراضات مردم ایران حمایت کرده و آن را آرمان خود دانسته‌اند؛ اما در درون نظام سیاسی و همچنین در بخشی از جامعه ترکیه می‌توان عدم همدلی با این اعتراضات را نیز مشاهده کرد. مخالفت این بخش از جامعه ترکیه با اعتراضات ایران، عمدتاً ریشه در فرهنگ دینی و نگاه آن‌ها به غرب دارد. ولی حتی این بخش مخالف هم که عمدتا به سوزاندن روسری و قیچی کردن مو توسط زنان واکنش نشان می‌دادند، با اعتراض به استبداد دینی همدل بودند.

اگرچه بخشی از جامعه روشنفکری ترکیه معتقد است اعتراضات ایران در ترکیه از پوشش خبری مناسبی برخوردار نبود اما تجمع ایرانیان در نواحی مختلف این کشور باعث شده بود که بخش قابل توجهی از مردم این کشور از اعتراضات موجود در ایران باخبر باشند.

مهمترین گردهمآیی ایرانیان در ترکیه، در شهر استانبول و در محله کادیکوی روی داد. این تجمع که ۲ اکتبر برگزار شده بود، به دعوت انجمن «زنان با هم قدرتمندند» صورت گرفت. برگزار کنندگان این تظاهرات شعار گردهمآیی خود را «در ایران، در ترکیه و در همه‌جا آزادی» قرار داده بودند.

در بیانیه این مراسم که به زبان ترکی منتشر شد، آمده بود: «ما به خاطر زن بودن خود مورد خشونت قرار می‌گیریم و کشته می‌شویم. ما می‌دانیم که تنها راه حل این خشونت سازمان یافته، در همبستگی بدون مرز زنان است؛ راه رهایی نیز در مبارزه مشترک ماست.»

افراد حاضر در این تجمع نسبتا پرشمار، شعار «زن، زندگی، آزادی» را سر می‌دانند، عده‌ای از زنان ایرانی، شال‌های خود را بر روی آتشی که افروخته بودند انداخته و آن‌ها را به آتش کشیدند.

گرو‌های اسلامگرای ترکیه واکنش‌های نسبتا تندی به این گردهمآیی داشتند. «باران»، یکی از روزنامه‌های تندرو ترکیه در این باب نوشت: «به بهانه مرگ مهسا امینیِ ایرانی، عده‌ای از مذبله‌های منحرف فمینیست و دگرباشان در کادیکوی با شعار «ما آزادی می‌خواهیم!» روسری‌های خود را به آتش کشیدند. آن‌ها کارهایی کردند که حتی حیوانات هم از انجام آن امتناع می‌ورزند.»

این گفته‌ها در میان فمینیست‌های ترکیه با واکنش‌های زیادی همراه بود. برّین سونمز، یکی از فمینیست‌های مطرح ترکیه این رویکردها را واکنشی و برخواسته از ذهنیت مردسالار دانسته و می‌گوید:

«زمانی که مهسا با خشونت مذهبی یک حکومت دینی کشته شد – که باید آن را یکی از انواع خشونت مردانه دانست – مطالبات سکولاریستی که در این اعتراضات به وجود آمد، برای برخی از مذهبیون کشورمان تبدیل به یک نگرانی شده است. وقتی زنی پس از کتک خوردن توسط مقامات دولتی کشته می‌شود و زمانی که در اعتراض به این واقعه با شعارهای سکولاریستی مردم مواجه می‌شویم، «آگاهی مسلمانان» به صورت یک واکنش دفاعی آغاز به فعالیت می‌کند. سکولاریسم که در حافظه جمعی متدینین با کد «ضدیت با دین» مشخص شده است، نه تنها حامیان حکومت، بلکه مذهبییون اپوزیسیون را نیز دچار معضل می‌کند. از این رو تنها با گفتمان حقوق انسانی و احساس درد و ماتم به قتل مهسا امینی مواجه می‌شوند.»

به جز این تجمع و گردهمآیی‌هایی که در مقابل سفارت‌ و کنسولگری‌های ایران شکل گرفت، در بیش از ۳۰ شهر ترکیه، انجمنی به نام «پلتفرم زنان» میتینگ‌هایی در حمایت از اعتراضات ایران برگزار کرد. شرکت‌کنندگان هم نسبت به وضعیت خود و هم نسبت به آنچه در ایران در حال وقوع است اعتراض کردند. «زنده باد مبارزه برحق زنان ایرانی، زنده باد همبستگی زنان»، «زنان دیگر ساکت نمی‌مانند، ساکت نخواهند ماند»، از جمله شعارهای این میتینگ‌ها بود.

واکنش هنرمندان، «برای به دست آمدن آزادی چند نفر باید کشته شود؟»

چندماه بعد از شروع تظاهرات در ایران، هانده ینر، یکی از خوانندگان مشهور پاپ ترکیه، در میانه یکی از کنسرت‌های خود قیچی‌ای به دست گرفته و گفت: «به خاطر تمام زنانی که برای آزادیشان مبارزه می‌کنند، به خاطر دخترانی که در ایران جان خود را از دست داده‌اند؛ آن‌ها هنوز کودکند، من آرزوی آزادی آن‌ها را دارم. بریدن مو یک نماد است. امیدوارم که این آخرین بار باشد و با حمایت تمام جهان آن‌ها از این اسارت رهایی یابند.»

او موهای خود رابر روی سن و در مقابل هزاران نفر کوتاه کرده و بعد ترانه‌ای از سزن آکسو را با نام «تو گریه نکن» با امید به این که روزی خشونت علیه زنان پایان یابد خواند.

سزن آکسو، خواننده مشهور ترکیه در روز ۲۸ سپتامبر و پنج روز پیش از کنسرت هانده ینر، یکی از رمانتیک‌ترین واکنش‌های هنرمندان ترکیه را به مسائل جاری در ایران نشان داد که توجه بسیاری را چه در ترکیه و چه در خارج از این کشور به خود جلب کرد.

او در حمایت از اعتراضات ایران در وب سایت رسمی خود نوشت:

«من مدتهاست که با احساسات و افکار متناقض آنچه را که در جریان است تماشا می‌کنم، نمی‌دانم چند تُن درد لازم است تا این ترازوی مردِ مردسالار به تراز برسد؟ آزادی به چند مرگ نیاز دارد؟ چند زن، چند کودک، چند دعوا، چند جنگ، چند شکنجه، چند جهنم می‌خواهد؟ زنان ایرانی پرده این گذشته غم انگیز را پاره کردند، مردمانی نیکو را با خود همراه کردند و بر روی آتش قدم می‌زنند. در مقابل مهسا امینی که در جوانی جانش را از او گرفتند و در مقابل رشادت همه زنان ایرانی و جهانی که برای آزادی می‌جنگند با احترام سر تعظیم فرود می‌آورم… درد شما درد من است، مبارزه شما مبارزه من.»

هولیا آوشار نیز که در میان ایرانیان نامی آشناست، در حمایت از این جنبش گفت: «من زنان ایرانی را تحسین می‌کنم که روزی نشان خواهند داد که همه باید ساکت شوند، من با آن‌ها هستم. هیچ زنی را نمی‌توان به خاطر لباسش قضاوت کرد یا کشت».

ابراهیم تاتلیسس نیز پس از این گفته‌ها حمایت خود را از زنان ایران و حقوق آن‌ها اعلام کرد.

اما پیش از این حمایت‌های خوانندگان، ویدئویی کوتاه از گروه کُر دانشگاه بوغازایچی منتشر شده بود که بسیار پر بازدید بود. در این ویدئو، زنان می‌خواهند ترانه‌ای را بخوانند و مردان دست خود را در مقابل آن‌ها قرار می‌دهند. این ویدئو به صورت نمادین ساکت شدن زنان به واسطه نظام مردسالار را نشان می‌داد.

ویدئوهایی که در سال گذشته در ترکیه در حمایت از اعتراضات ایران منتشر شده است بسیار است. یکی از پر مخاطب‌ترین و جریان‌سازترین این ویدیوها را فیلم‌سازان زن ترکیه منتشر کرده‌اند. فیلمسازان زن ترکیه در توضیح این ویدئو نوشته بودند: «ما به عنوان فیلمسازان زن ترکیه اعلام می‌کنیم که با زنان ایرانی و مردم ایران همبستگی داریم و آزادی و برابری را با صدای بلند فریاد می‌زنیم.»

در ادامه حمایت‌های فیلم‌سازان ترکیه، روز ۶ اکتبر در جشنواره فیلم «پرتقال طلایی»، گروه فیلمبرداری و بازیگران فیلم «دستبند نارپری» موهای خود را به خاطر مهسا امینی هنگام گرفتن جایزه کوتاه کردند. ژاله اینچکول کارگردان این فیلم در توضیح عمل جمعی گروه خود گفت: «می‌خواستیم نشان دهیم که بخشی از مبارزاتی هستیم که خواهرانمان در ایران آغاز کرده‌اند».

سیاستمداران، میان دوگانه همدلی و محافظه‌کاری

اولین واکنش جدی میان سیاستمداران ترکیه به اعتراضاتی که در ایران روی داد را صلاح‌الدین دمیرتاش رئیس مشترک سابق حزب دموکراتیک خلق‌ها نشان داد. وی در واکنش به آنچه در ایران روی داده بود، در محل اقامت خود در زندان، موهای خود را تراشید. او دلیل این اقدام خود را در پیام کوتاهی شرح داد:

«در اعماق قلبمان درد مهسا امینی را حس می‌کنیم که به دلیل دیده شدن بخشی از موهایش توسط پلیس اخلاق ایران مورد ضرب و شتم قرار گرفت. مقاومت در برابر ظلم و آزار فقط وظیفه زنان نیست. من و هم سلولی‌ام سر خود را تراشیده‌ایم تا از مبارزه زنان برای برابری و آزادی حمایت کنیم و اعلام کنیم که در کنار مردمی هستیم که برای آزادی در ایران مقاومت می‌کنند.»

مرال آکشنر رئیس حزب خوب (İYİ parti) چند روز بعد از واکنش دمیرتاش، در حساب‌های شبکه‌های اجتماعی خود نوشت: «این اساسی‌ترین و مقدس‌ترین حق زنان است که زندگی شاد و مسالمت آمیزی داشته باشند، در انتخاب‌های خود آزاد باشند و بدون تحت فشار قرار گرفتن زندگی کنند. ما هرگز نمی‌توانیم خلاف آن را بپذیریم. به همین مناسبت به زنانی که برای آزادی به خیابان‌ها آمده‌اند، صمیمانه درود می‌فرستم. من از دولت ایران می‌خواهم که به صدای درستی که توسط زنان برای یک زندگی شرافتمندانه بلند شده است گوش دهد و اصلاحات فوری را انجام دهد که در خور شأن انسانی است».

در مقابل چنین واکنش‌هایی که از مخالفان دولت مستقر ترکیه منتشر شد، مقامات دولت ترکیه واکنش چندانی به آنچه در ایران در جریان بود نشان نداد.

به طور مشخص دو واکنش از دولتمردان ترکیه را می‌توان دید. ابراهیم کالین، سخنگوی وقت ریاست جمهوری ترکیه که امروز تصدی سازمان اطلاعات این کشور را بر عهده دارد، در ۲۴ سپتامبر در مصاحبه با کانال تلویزیونی «NTV» در رابطه با اعتراضات ایران و مرگ مهسا امینی گفت: «من از درگذشت وی متاسف شدم. معتقدم طرف ایرانی با عقل سلیم عمل خواهد کرد. احترام به انتخاب و سلایق افراد یک اولویت است. خواست ما این است که رفتار و اقداماتی که به صلح اجتماعی کمک ‌کند، در اولویت قرار گیرند.»

در ۲۹ دسامبر نیز مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه وقت ترکیه با اشاره به اینکه ایران اقداماتی را برای آرام کردن این اعتراضات انجام داده، با رویکردی محافظه‌کارانه گفت: «بالاخره ثبات یک کشور همسایه برای ما مهم است.»

بی بی سی