«بگو چَشم عباس آقا»؛ جاستینا با رپ «سنت و تبعیض» را به چالش می‌کشد

• فرج بال‌افکن
• بی‌بی‌سی

رپ ایران را باید پدیده موسیقایی عصر حاضر دانست که در صف اول مخالف‌خوانی‌های اعتراضات سراسری در یک سال گذشته درخشیده و همچنان پیشتاز است. تازه‌ترین نمونه آن ترانه «چَشم»، رپ طعنه‌آمیزی به اعترافات اجباری است که با ترجیع بند «چَشم، چَشم عباس آقا» بازجویان را به چالش می‌خواند.

شعر و آهنگ «چشم» را ۵ ماه پیش جاستینا و جامین، زوج رپر ایرانی آماده کردند و امید میرنور، کارگردان ایرانی-آلمانی، نمآهنگش را ساخت که همزمان با نخستین سالگرد کشته شدن مهسا (ژینا) امینی و اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، در بازار مجازی منتشر شده‌است.

پدیدآورندگان این اثر کار تازه خود را «به زنان ایران، که سراسر زندگی‌شان جنگ است» تقدیم کرده‌اند.

جاستینا: امیدوارم در آینده شاهد تابوشکنی‌های بیشتری باشیم

https://www.bbc.com/persian/articles/c3gw3lppvevo#:~:text=%D9%84%D8%AD%D9%86%DB%8C%20%D8%AA%D9%86%D8%AF%20%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF.-,%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86%D8%A7%3A%20%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%85%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87%20%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF%20%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B4%DA%A9%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C%20%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%85,-Play%20video%2C%20%22%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%86%DB%8C%D8%A7

جاستینا که در یک سال گذشته یکی از فعال‌ترین رپرهای موسیقی اعتراضی ایران بوده، شعر «چشم»‌ را سروده و به بی‌بی‌سی فارسی گفت که هدفش از تولید این اثر «به چالش کشیدن سنت‌ها و سیستم تبعیضی بود که نه تنها در ایران بلکه در کل خاورمیانه وجود دارد.»

جاستینا به بی‌بی‌سی گفت که «انقلاب زن زندگی آزادی» بسیار روی او تاثیر گذاشته است، به نحوی که این بار «آزادانه‌تر» تفکراتش را به عنوان یک زن هنرمند بیان می‌کند.

او در این قطعه می‌خواند:

«همچی زورچپونه ما میگیم بمونی خونه خوبه

آفتاب و مهتابم نبیننت آخه وحشی میشیم وقتی پات بیرونه

ساکت هیس میگن این دختر سلیطس هیس

جنسته تو نازکه از شیشس کی تا تو وا ندی روت میکنه تیز

میدونم صلاحتو عقل من یشتر از سواد تو

زن نگو بلا بگو معروفین به مکر اجدادتون

شما احساسی میبینین اطرافتون و ما منطقی قاتل و سلاختون

پس بزا قلدری کنم ناموسم کج بره ترمز میبرم»

ملودی این ترانه را جامین با برداشت آزادی از ترانه «بابا کرم» در چهارگاه موسیقی سنتی، ساخته است و نمآهنگ ویدئویی آن، مقاومت زنان زندانی را در برابر بازجویانشان به تصویر کشیده است.

اما آن چه که این اثر را متمایز از دیگر آثار موسیقی اعتراضی و به ویژه نوع رپ می‌کند، شهامت بیان ناگفته‌هایی است که چهل سال است به تابوی بزرگی بدل شده است.

جاستینا می‌گوید: «این ویدئو برای عموم جامعه مثل یک شوک فرهنگی است و قطعا مورد حمله عده‌ای متعصب قرار خواهم گرفت.»

با این همه او ابراز امیدواری می‌کند که در آینده شاهد «تابوشکنی‌های بیشتری» باشد.

در این ویدئو جاستینا روابط عاشقانه‌ای را با زن هم‎‌سلولی خود برقرار کرده و در انتها آنها یکدیگر را می‌بوسند.

جاستینا می‌گوید: «قطعا همسرم با فشارهایی مواجه خواهد شد اما نه تنها جامین من را از اجرای این نقش منع نکرد بلکه مشوق خوبی بود تا من با اطمینان بیشتری این کار را انجام دهم.»

او در پایان گفت که پدیدآورندگان این ترانه آن را همچنین به «بدن‌هایی که در ایدئولوژی‌های پوسیده حبسند» تقدیم می‌کنند.

موسیقی ایران در همه گونه‌ها و سبک‌های آن در یک سال گذشته الهام‌بخش بسیاری از خوانندگان و آهنگسازان جهانی بوده است.

موسیقی سبک رپ ایران به واقع پاسخ دندان‌شکنانه‌ای است به آن نوع از اتهاماتی که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران در مورد «هنجارشکنی» و «هنجارشکنان» بارها مطرح کرده و بسیاری از هنرمندان را به حبس و زنجیر کشیده‌اند.

از جمله توماج صالحی و سامان یاسین را می‌توان در این طبقه‌بندی گنجاند که حدود یک سال است در زندان به سر می‌برند و عفوی هم شامل آنها نشده است.

توماج، کارگر تراشکاری و مهندس مکانیکی است که دستمزد خود را در مسیر اعتراض به تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها خرج می‌کرد. او می‎‎‌گفت نمی‌ترسد و می‌خواهد شجاعت را به دیگران منتقل کند.

سامان هم ترانه‌سُرا، آهنگ‌ساز و خواننده رپ اهل کرمانشاه است که ترانه‌های بسیاری را در اعتراض به وضعیت اجتماعی-سیاسی جامعه، از جمله در پشتیبانی از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ سروده یا خوانده‌ است.

در یک قرن گذشته موسیقی اعتراضی ایران از عارف قزوینی آغاز شد و گزافه نیست اگر رپ معترض ایران را دستآورد تازه‌ دوره معاصر محسوب کنیم.