زنان، مردان و کودکانی که برای نان به استقبال مرگ میروند

زنان، مردان و کودکانی که برای نان به استقبال مرگ میروند.تنظیم و جمع آوری گزارش: شاهرخ نقدی

«کولبر» و «کولبری» دو مولفه اصلی زندگی برای ساکنان مرزنشین در غرب کشور است، زنان، مردان و کودکانی که جز «نان و کوه» همراه دیگری ندارند.

بسیاری از کنشگران اجتماعی در سراسر جهان تلاش می‌کنند مشاغل کاذب را حذف کنند و تمامی اقشار جامعه به یک اندازه از مزایای اجتماعی برخوردار باشند. اگرچه کنشگران اجتماعی در نقاط مختلف جهان تلاش‌هایی در این زمینه کرده‌اند ولی در ایران تحت حاکمیت جمهوری اسلامی نه تنها راهکاری برای حذف مشاغل کاذب موضوعیت ندارد بلکه شاهد گسترش مشاغل کاذب در نقاط مرزی کشور هستیم. کولبری برای هیچ گروه انسانی خوشایند نیست ولی «کولبر» و «کولبری» به دو مولفه اصلی زندگی برای بخشی از مردم مرزنشین در غرب کشور تبدیل شده  است. زنان، مردان، نوجوانان، جوانان تحصیل کرده بیکار و حتی زنان مسن، برای تامین مایحتاج روزانه خود و خانواده هایشان، بار سنگینی را به دوش می‌کشند و از مسیرهای پر خطر و صعب‌العبوری می‌گذرند که همین مسیرها بدلیل مخاطره آمیز بودنشان تا کنون جان بسیاری از آنان را گرفته است. در طول سال‌های اخیر، حوادث ناگواری برای کولبران کشور اتفاق افتاده که عواطف و احساسات هر انسان شرافتمندی را جریحه‌دار کرده است.

اما نه تنها اهالی روستاهای مرزی بلکه افرادی که در استان‌های مرزی زندگی می‌کنند و با مرز فاصله دارند هم به کولبری روی آورده‌اند خصوصا در این ایام که کارگران شهری بسیاری در استان‌های مرزی بیکار شده‌اند.

سئوال این است که اصولا چگونه کولبری در مناطق مری تبدیل به یک “شغل” شد؟

هنگامی که از کولبری در استان کردستان سخن می‌گوییم، باید از عبارت «مناطق کردنشین» استفاده کنیم. شمال آذربایجان غربی تا جنوب کرمانشاه جزو مناطق کردنشین هستند که در نوار مرزی قرار دارند. کولبری، نه تنها پدیده‌ای «هویتی_قومیتی» نیست بلکه فقط پدیده‌ای مرزی است. ما در جنوب ایران شاهد «ته‌لنجی» و در شرق کشور پدیده‌ای به نام «سوخت‌بر» داریم. دغدغه اصلی برای ما باید برچیدن این اسامی کاذب و ویرانگر باشد.

با این‌وجود، مناطق کولبری را باید در سه منطقه از یکدیگر تفکیک کرد: مناطق «پیرانشهر و سردشت»، «بانه و مریوان» و «پاوه و جوانرود» که از شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین مناطق کردنشین را در بر میگیرد. علل بروز کولبری دراین مناطق متفاوت است که بنا به دلایلی مثل ساختار فضایی، سیاست‌گذاری استانی و نرخ اشتغال و بیکاری، کولبری شکل گرفته‌است.

کولبران که هستند و کارشان چیست؟

«کولبر»، به کسی گفته می‌شود که بارهای گمرک‌نشده تاجران ایرانی از نقاط مرزی در اقلیم کردستان عراق به داخل ایران و بلعکس را حمل می‌کنند و بابت آن، بر اساس وزن و نوع باری که حمل کرده‌اند، دستمزد می‌گیرند. کولبران این بارها را که به طور متوسط بین ۲۵ تا ۵۰ کیلوگرم وزن دارند باید از نقطه مرزی در خاک اقلیم کردستان عراق به نقطه مرزی در خاک ایران برسانند. هرچند در مواردی بار کولبران بسیار سنگین‌تر از این است.

کولبران بارهای خود را در مسیرهای کوهستانی به طور متوسط ۱۰ کیلومتری بر پشت حمل می‌کنند. در جاهایی این مسیر طولانی‌تر هم هست. «مهدی خسروی»، ورزشکار تیم ملی امید بوکس ایران که از سر ناچاری کولبری می‌کند، می‌گوید، “برخی از مسیرهای کولبری بسیار طولانی‌تر هستند مسیری که یک کولبر در گردنه تته در مرز مریوان باری را بر شانه‌های خود حمل می‌کند، تقریبا ۱۹ کیلومتر است”.

دستمزد کولبران بر اساس وزن باری که حمل می‌کنند پرداخت می‌شود و عموما تابع نرخ تورم در ایران و ارزش پول ایرانی است و برای مرزهای مختلف کولبری هم تا حدودی متفاوت است. طبق تحقیقات میدانی، یعنی در اوایل سال ۲۰۲۰، کولبرانی که  با آن‌ها گفتگو شده است می‌گویند متناسب با نوع و ارزش بار، مسیر کولبری و فصل کار؛ این نرخ بین ۶ هزار تا ۱۲ هزار تومان (۳۷ سنت تا ۸۸ سنت) برای هر کیلو بار در نوسان است.

کولبران بخاطر بیکاری و از سر ناچاری درقبال دستمزدی ناچیزی اقدام به عبور از مرز و حمل و ورود کالاهای خارجی می کنند .

کالای مورد نظر که بدون پرداخت عوارض طبق تعریف قانون قاچاق محسوب می‌شود بر روی پشت کولبران یا از طریق حمل با حیوانات بارکش از مناطق صعب‌العبور مرزی به داخل شهرها و روستا های مرزی انتقال داده میشوند.

بیشتر این اجناس (تلویزیون، کولر، بخاری،سیگار، لاستیک خودرو، پوشاک و منسوجات)می‌باشد ودر استان‌های مرزی رواج دارد.

کولبری جزو یکی از پر خطرترین “شغلها” در ایران محسوب می‌شود. کولبران را هم جوانان و هم میانسالان تشکیل می‌دهند که بازه سنی این کارگران مرزی بین ۱۳تا۶۰سال می‌باشد.

از بدو پیدایش این شغل کاذب تا کنون هزاران نفر از کارگران کولبر جان خود را در مرزهای ایران از دست داده اند بیشتر آنها در حین گذر به اصطلاح غیر قانونی از مرز بدون اخطار قبلی هدف تیراندازی نیروهای مرزی قرار میگیرند.

بیشتر آمار کشته‌شدگان به شهرهای (مریوان، سردشت، اشنویه، بانه، نوسود و کرمانشاه)تعلق دارد. طبق گزارش یک سایت حقوق بشری:کشته وزخمی شدن ۲۵۲نفرکولبر درسال ۲۰۱۹به ثبت رسیده است.

همچنین به گزارش سازمان حقوق بشری هه نگاو در این سال دستکم ۷۶ نفر از کولبران در مناطق مرزی جان خود را از دست داده اند و ۱۷۶نفردیگر نیز زخمی شده اند. همچنین این آمار نسبت به سال ۲۰۱۸که تعداد کشته وزخمی شدگان ۲۳۱نفر ثبت شده بود با افزایش ۸٫۳ درصدی روبرو بوده.

بر اساس این گزارش این سازمان حقوق بشری ۱۹۴ نفر از کولبران بر اثر شلیک مستقیم ، ۴۲ نفر بر اثر حوادث طبیعی ، ۱۲ نفر براثر انفجار مین و ۴ نفر به دلیل سوانح رانندگی زخمی ویا جان خود را از دست داده اند. در این آمار همچنین اعلام شده است که ۷۷ درصد از این کولبران با شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی قربانی شده اند. این آمار نشان می‌دهد که نیروهای مرزبانی با شلیک مستقیم، ۵۰ نفر از کولبران را کشته و ۱۴۴ کولبر دیگر را زخمی کرده اند. از سوی دیگر حوادث طبیعی ۲۳ کشته و ۱۹ زخمی، انفجار مین ۱ کشته و ۱۱ زخمی و همچنین تصادفات نیز ۲ کشته و ۲ زخمی برجای گذاشته است. بنابراین گزارش در میان کولبرانی که با شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی کشته شده اند، ۶ کولبر سنشان کمتر از ۱۸ سال بوده است و یک کودک کولبر بر اثر سرمازدگی جانش را از دست داده. در گزارش سازمان حقوق بشری هه نگاو آمده است که بیشترین آمار کولبران کشته و زخمی شده مربوط به استان آذربایجان غربی با ۴۵ کشته و ۱۱۲ زخمی می‌باشد.

این در حالی است که خود مقامات دولتی اذعان می‌کنند که حجم کالاهای قاچاق وارد شده توسط کولبران در مقایسه با سایر مبادی دیگر بسیار ناچیز است. و باوجود این ازسال ۲۰۱۶ که سپاه پاسداران کنترل مرزها در استانهای کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی را بدست گرفته آمار تلفات کولبران افزایش چشمگیری داشت است.

بر اساس آمارهای غیررسمی درسال ۱۳۹۹ تعداد کولبران در استانهای مرزی کشور به ۴۰ هزار نفر می‌رسد. همچنین در سالهای اخیر شاهد افزایش چشمگیر کولبری توسط زنان در مناطق مرزی استانهای کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی بوده ایم. در این رابطه روزنامه همشهری در شماره روز چهارشنبه ۲ بهمن ۱۳۹۸ خود مطلبی تحت عنوان « مادرم، کولبر» نوشت که بر اساس بررسی‌های میدانی به این نتیجه رسیده است که ( پای زنان هم به حمل بارهای سنگین در مسیرهای صعب العبور و سخت کوههای مرزی غرب کشور باز شده است) وبا توجه به آمار بیکاری در استانهای مرزی زنان با کولبری تلاش می کنند گوشه ای از مشکلات اقتصادی زندگیشان را با حداقل درآمد رفع و رجوع کنند. در گزارشی روزنامه همشهری به نقل از زنان کولبر نوشت که در سالهای اخیر مردان به کولبری زنان عادت کرده اند و کولبری دیگر “شغلی” مردانه نیست. برخی ازاین زنان کولبر گفته اند مجبورند ۳۰ کیلو بار را چهار یا پنج ساعت در کوهستانها حمل کنند.

افرایش شمار زنان ونوجوانان کولبر در مناطق مرزی ایران درحالی منتشر شده که (اقصی نخشی پور) فرماندار سردشت نرخ بیکاری را در این منطقه ۲۳ درصد اعلام کرده. علاوه بر این در سالهای اخیر مقامهای دولت حسن روحانی اعلام کردند با تغییر قوانین دیگر کسب و کاری بنام کولبری را به رسمیت نمی‌شناسد و این موضع گیری دولت برخورد با کولبران را تشدید کرده است.

کولبران تحت پوشش بیمه نیستند و سازمان تامین اجتماعی از آنها حمایت نمی‌کند. خانواده کولبران‌ مجبور به پرداخت هزینه‌های درمانی و سایر هزینه‌ها هستند. ساکنان مرزی معتقدند به جز «نان و کوه» همراه دیگری ندارند.

چرایی پدیده کولبری در مناطق مختلف مرزی

در ده سال گذشته، سردشت بالاترین نرخ مهاجرت یک شهر نسبت به جمعیت را در کل کشور داشته است. آیا کسی به این موضوع توجه کرده است؟ آیا به اهمیت این موضوع توجه کرده‌اند؟ پیش از دولت روحانی، سیستم مسلط بر منطقه، نیروی کار کاذب تولید کرد. هدف از تولید نیروی کاذب هم این بود که امتیازات تخلیه بار که به وسیله گمرک غیررسمی انجام می‌شد، به شکل انحصاری باشد. مسئولان به وسیله این روش، کارگر تولید کردند. در طول بازه زمانی دو ساله، تعداد کولبران رشد کرد و از حدود ۳۰۰ نفر به ۵ هزار نفر رسید. پس از مدتی، دیگر نیازی به نیروی انسانی و کارگر نبود ولی انتظارت زیادی برای کولبری به وجود آمده بود. خلق کولبری در تمامی مناطق مرزی تنها بخاطر چاپیدن هرچه بیشتر مفتخوران اسلامی در مرزی است. برای مثال سردشت هیچ ارتباطی با شهرهای دیگر ندارد، فاصله طولی این شهر با مرکز استان بیشتر از ۲۰۰ کیلومتر است. بخش عظیمی از جنگل‌های استان یعنی نزدیک به ۸۰ درصد در سردشت قرار دارد ولی این شهر تنها از ۱۰ درصد بودجه استان برخوردار است. راه مواصلاتی این شهر غیرکارآمد است و اختصاص اعتبار برای آن توهمی بیش نیست.

کولبری در بانه و مریوان بنا به دلایلی مثل پیرانشهر است

در طول پانزده سال گذشته، محدوده‌ای برای بازار تجاری غیررسمی در بانه ایجاد کردند و با رشد بازارچه‌های مرزی اجازه ورود کالا به داخل کشور را دادند. بانه، اوج سیاست دولت مرکزی برای واردکردن کالا بود. کالاها در بانه به دو صورت وارد کشور می‌شدند: یکی به وسیله قاچاق که با هماهنگی‌های صورت گرفته و بدون دردسر توسط نهادهای زیربط حکومتی وارد می‌شود یا اینکه به وسیله بارغیررسمی یعنی کولبران بدون هزینه گمرکی، وارد کشور می‌شود. کولبری در این منطقه بازهم به دلیل سیاست‌های دولت و شبکه های مافیای حکومت اسلامی خلق شده است.

مریوان مثل پیرانشهر مرز رسمی- تجاری است. مراودات تجاری مریوان با بانه متفاوت است. مرز بانه مثل سردشت غیررسمی است. وقتی که منطقه مرزی رسمی باشد، امکان تجارت آزاد گمرکی وجود دارد. کولبری در کنار تجارت آزاد رسمی، پدیده‌ای برای نوکیسگان و واسطه‌های مرزی است که منافع آنها در گرو رانت خواران است. دولت با سیاست‌های اعمال شده خود، این فرصت را در اختیار نوکیسگان قرار داده است.

 کولبری در پاوه و جوانرود 

در حال حاضر، پاوه و جوانرود تنها مناطق کولبری غیررسمی هستند. کولبران زن و مرد در «تته» تبدیل به نماد مبارزه با کوه و ناگزیری اجتماعی ناشی از مرزنشینی هستند. حجم انباشت بیکاری و بی‌شغلی، عوامل گرایش مردم به درآمد یک روزه و نان روزمزد است. مردم این مناطق به صورت روزانه معاش خود را تامین می‌کنند. فقر شغلی آنها را به ناچار به کولبری وادار می‌کند. آمار بخش تحصیل‌کرده در «تته» بالا است. بسیاری از کولبران به دلیل برخوردار نبودن از فرصت‌های شغلی به کولبری روی آورده‌اند و نقش زنان و حتی کودکان کولبر در این مناطق بسیار زیاد است. بسیاری از کودکانی که کمتر از ۱۸ سال دارند، در تته مشغول به کولبری هستند و مردان و زنان بسیاری از شهرها و روستاهای دیگر برای کولبری به تته می‌آیند.  یک سال گذشته، نوجوان کولبری در برف جان خودش را از دست داد. سالانه حدود ۸۰ کولبر در مناطق مرزی کشته می‌شوند. تعداد کولبرانی که کشته می‌شوند هرگز کم نخواهد شد.

در پایان تا زمانی‌که تولید و گسترش شغلهای کاذب وجود داشته باشد، تا زمانیکه هستی و دسترنج میلیونها انسان در آن جامعه بوسیله باندهای مافیایی حکومت اسلامی غارت و چپاول شود کولبری هم ادامه خواهد داشت و همچنان شاهد مرگ کولبران خواهیم بود. به‌طور قطع، کولبری باید حذف و برچیده شود.

خط بطلان همیشگی بر پدیده کولبری تنها با سرنگونی حکومت اسلامی و تمامی دارودسته ها و شبکه های غارت و چپاول رنج و هستی مردم کشیده خواهد شد اما تا کشیده شدن این خط بطلان خواست و مطالبه اصلی هزاران کولبر و خانواده هایشان، کار مناسب یا بیمه بیکاری است.

 ۱۰ دی ۱۳۹۹

 ۳۰ دسامبر ۲۰۲۰

ایسکرا  ۱۰۷۳