‘نوک کوه یخ’ کرونا در ایران؛ در قم چه می‌گذرد؟

“قم به وضوح خلوت است. هیچ چیز عادی به نظر نمی‌رسد. مردم ترسیده‌اند. مهمانی‌ها متوقف شده. مردم مواد مورد نیازشان را انبار کرده‌اند تا از خانه بیرون نروند. تمام مدارس و دانشگاه‌‎ها و حوزه‌ها علمیه و هر جای آموزشی و پژوهشی که فکرش را بکنید تعطیل است. دفاتر مراجع مذهبی کسی را نمی‌پذیرند. روال عادی زندگی به طور مشهودی تغییر کرده است”. اینها مشاهدات یک خبرنگار مستقر در قم است که نخواسته نامش فاش شود.

او به بی بی سی فارسی گفت رسانه‌های محلی برای پوشش اخبار این شهر زیر فشارند و ترجیح حکومت پوشش از سوی صدا و سیماست.

در حال حاضر، آمار ضد و نقیضی درباره شمار بیمارانی که بر اثر ویروس کرونا جان خود را از دست داده‌اند، منتشر شده است. به گفته مقامات وزارت بهداشت شمار مرگ و میر ناشی از کرونا امروز (۶ اسفند/۲۵ فوریه) در سراسر کشور ۱۵ نفر است و یک نماینده مجلس پیشتر این تعداد را تنها در شهر قم ۵۰ نفر اعلام کرد. این موضوع را ایرج حریرچی، معاون وزیر بهداشت تکذیب کرد اما نماینده قم در پاسخ گفت اسامی چهل نفر از این پنجاه نفر را برای معاون وزیر فرستاده است.

چه آمار ۵۰ نفر صحت داشته باشد، چه آمار ۱۵ نفر، ایران بعد از چین بالاترین آمار مرگ و میر ناشی از کرونا را دارد؛ ضمن اینکه تعدادی از مقامات ایران نیز از ابتلای خود به کرونا خبر داده‌اند.

اعلام آمار ضد و نقیض مردم را به وحشت انداخته است.

محمدرضا قدیر، رئیس دانشگاه علوم پزشکی قم و نخستین کسی که ابتلا به کرونا را در این شهر تایید کرد، در مصاحبه‌ای زنده در صدا و سیما گفته بود از آنها خواسته‌اند آماری اعلام نکنند و این موضوع به اداره کل اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت واگذار شود.او یک روز پس از این مصاحبه خود نیز قرنطینه شد.

در حال حاضر در قم دو بیمارستان به بیماران مشکوک به کرونا اختصاص یافته است.

پس از شیوع کرونا، ابتدا بیمارستان کامکار قم به طور اختصاصی برای عفونت‌های حاد تنفسی در نظر گرفته شد. اما با آغاز موج دوم مراجعه بیماران مشکوک به کرونا، بیمارستان فرقانی نیز از بیماران دیگر خالی شد و تنها برای همین موارد آغاز به کار کرد.

یک پزشک در قم که نخواست نامش فاش شود، وضعیت بیمارستان کامکار را اینچنین توصیف کرده است: “بیمارستان کامکار در فاز قرنطینه است. تمام اتاق‌های جراحی بسته شده و بیماران قلبی و داخلی و جراحی را به بیمارستان نکوئی و بهشتی انتقال دادند. در حال حاضر، در بیمارستان کامکار تنها بیماران تنفسی و به عبارت دیگر کرونایی را می‌خوابانند… بخش‌ها همه پر از بیماران کرونایی است، بخش اورژانس، بخش‌های عفونی و جراحی، داخلی، سی سی یو و آی سی یو. در بچه‌های پرستار هم ترس افتاده است”.

این پزشک مستقر در قم می‌‌گوید: “اینکه واقعا اینها کروناست یا نه کسی نمی‌داند، چون پزشکان اجازه ندارند که آزمایش کرونا انجام دهند. انجام آزمایش کرونا ممنوع است. کاری که پزشکان می‌کنند این است که علائم کرونا شبیه آنفولانزای H۱N۱ و آنفولانزای B را چک می‌کنند و بعد اگر منفی باشد احتمال قوی می‌‌دهیم که مریض به کرونا مبتلاست. مثلا در یک هفته بیمارستان کامکار شش نفر بر اثر سندروم زجر تنفسی فوت شدند که از عوارض کروناست”.

شش روز پس از آنکه مقامات به طور رسمی شیوع کرونا در ایران را تایید کردند، شمار مبتلایان حدود ۹۵ نفر و شمار جانباختگان ۱۵ نفر اعلام شد. منتقدان اما می‌گویند عدد واقعی بسیار فراتر از آمار دولتی است.

این منتقدان بر این نکته انگشت می‌گذارند که میزان مرگ و میر ناشی از کرونا در ایران و جهان توازن ندارد: در ایران دستکم ۱۵درصد مبتلایان جانباخته‌اند که این آمار در جهان حدود ۲ درصد است.

پروفسور کریس ویتی، بالاترین مقام پزشکی در بریتانیا، شیوع ویروس کرونا در ایران را “بسیار نگران‌کننده” خوانده و گفته است به همین دلیل توصیه‌های جدیدی برای کسانی که از ایران به بریتانیا می‌آیند ارائه شده است. آقای ویتی گفته “نسبت تعداد کشته‌ها به افراد مبتلا بسیار بالا است. از نگاه ما این نشان دهنده آن است که این تنها نوک کوه یخی است که قسمت بسیار بزرگ آن هنوز سر بر نیاورده است.”

دولت ایران اولین موارد قطعی ابتلا به این بیماری را چهارشنبه ۳۰ بهمن در شهر قم شناسایی کرد. شایعات درباره ورود کرونا به قم اما از چندین روز قبل به گوش می‌رسید.

احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده قم در مجلس شورای اسلامی می‌گوید اولین فوت ناشی از کرونا ۲۴ دیماه بود، یعنی شش روز پیش از آنکه مقامات دولتی ایران حاضر به تایید خبر شوند.

این نماینده عضو هیات رئیسه مجلس می‌گوید کرونا سه هفته است که به قم آمده و ظرف دو هفته جان حدود ۵۰ نفر را گرفت. او آمار افراد در قرنطینه را حدود ۲۵۰ نفر عنوان کرد.

یک شهروند قم که نمی‌خواست نامش فاش شود به بی بی سی فارسی گفت یک جراح کلینیک فارابی عمل یکی از اعضای خانواده او را عقب انداخته است و به آنها پیشنهاد کرده برای عمل به شهر دیگری هم نروند. این ساکن قم به بی بی سی فارسی گفت “دکتر عینا به ما گفت که کشور دو سه هفته است که درگیر کروناست. اما حکومت آنقدر دیر اقدام کرده که هیج کجای ایران دیگر پاک نیست و جایی نیست که احتمال آلودگی وجود نداشته باشد. ما هم برخی از کادر پرستاری را جدا کردیم که به بخش های دیگر نروند و دو هفته بگذرد و مشخص شود که بیماری از حالت نهفتگی خارج شود و افراد سلامت برگردند سر کار”.

کرونا چگونه به قم رسید؟

قم با حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت، هفتمین شهر پر جمعیت ایران است و پس از مشهد دومین شهر زیارتی این کشور.

اما جدای از جمعیت قم، خطر اصلی رفت و آمد گردشگران به این شهر است: سالانه ۲۰ میلیون گردشگر داخلی و ۲.۵ میلیون گردشگر خارجی برای زیارت حرم معصومه و مسجد جمکران راهی قم می‌شوند.

کیانوش جهانپور، معاون اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت پس از تایید ورود کرونا به ایران و درگیرشدن چهار استان تهران، گیلان، مرکزی و قم گفت که همه مبتلایان “یا از ساکنان قم بوده‌اند یا اینکه در روزها و هفته‌های اخیر به این شهر رفت و آمد داشتند”.

اما شیوع این بیماری از کانون قم، به استان‌های ایران محدود نشد و بلافاصله به کشورهای منطقه کشیده شد.

بلافاصله چند ناقل کرونا در کویت، لبنان و عراق و عمان و افغانستان شناسایی شدند که همگی سابقه رفت و آمد به قم را داشتند.

مقام‌های قم از این شهر به عنوان یکی از مهاجرپذیرترین شهرهای ایران یاد کرده‌اند؛ شهری که محل زندگی و حضور شمار زیادی از اتباع و شیعیان و طلبه‌های افغانستان، پاکستان، عراق و بسیاری دیگر از کشورهاست.

همین گسترگی حضور طلبه‌های خارجی بود که یک روز قبل محمدحسین بحرینی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی مشهد، حضور ۷۰۰ طلبه چینی در حوزه علمیه قم را از جمله زمینه‎‌های انتشار کرونا در این شهر مذهبی عنوان کرده بود.

“جامعة المصطفی” یکی از بزرگترین مراکز آموزش طلاب است که حدود ۴۰ هزار طلبه خارجی در آن مشغول تحصیل‌اند.

هر چند یک روز بعد دانشگاه علوم پزشکی مشهد این اظهارات تکذیب کرد.

• آیا ویروس کرونا واگیر‌دار‌تر از آنفلوانزا و سرما‌خوردگی است؟ و پاسخ به سوال‌های دیگر
• ویروس کرونا با بدن چه می‌کند؟
• ایرج حریرچی، معاون وزارت بهداشت ایران به کرونا مبتلا شد
• ‘ساخت واکسن کرونا’ در چین و آمریکا؛ دویست هزار آزمایش کرونا در کره جنوبی
• ایرج حریرچی، معاون وزارت بهداشت ایران به کرونا مبتلا شد

علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور و رئیس پیشین “جامعة المصطفی” هم گفت “بیماری کرونا در قم ربطی به طلاب چینی المصطفی ندارد”.

سعید نمکی، وزیر بهداشت اما درباره منشا ویروس کرونا در قم نظر دیگری داشت: “طبق بررسی‌هایمان منبع ویروس را پیدا کردیم که از ناقلین چینی بوده است و موارد آن در حال مشخص شدن است. همچنین یکی از فوتی‌ها در قم بازرگانی بود که از طریق پروازهای غیرمستقیم سفرهایی به چین داشته است”.

مینو محرز، عضو کمیته بیماری‌های عفونی وزارت بهداشت منشاء این بیماری را به کارگران چینی مربوط دانسته که در شهر قم کار می‌‎کنند.

در این میان اسدالله عباسی، سخنگوی هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی اما انگشت اشاره را به سوی مهاجران غیرقانونی نشانه رفت و گفت “عامل ابتلا به کرونا در ایران افرادی بودند که از مبادی خروجی غیرقانونی از پاکستان، افغانستان و چین به ایران آمده‌اند”.

چرا قم قرنطینه نشد؟

مدتی قبل وزارت بهداشت اعلام کرد که این وزارت خانه پیشنهاد قرنطینه شهر قم را مطرح کرده است. سازمان پدافند غیرعامل اما اعلام کرد که “فعلا برای قرنطینه قم به جمع‌بندی نرسیده‌‌ایم”.

یک مقام ترکیه گفته بود شاید اگر قم قرنطینه می‌شد نیازی به اعمال محدودیت برای رفت و آمد ایرانی‌ها به وجود نمی‌آمد.

اما قم هرگز قرنطینه نشد و ویروس از شهر به سرعت به دیگر شهرهای ایران و کشورهای خارجی رفت.

در قم تنها محدودیت‌هایی برای زیارت و برگزاری مراسم‌های مذهبی از جمله نماز اعمال شد و تنها بخشی از مراکز دولتی و عمومی تعطیل شد.

در روزهای گذشته بهروز بنیادی سخنگوی کمیسیون بهداشت هشدار داده بود مسئولان عمق فاجعه را درک نکرده‌اند و “گویا باورشان نمی‌شود که کشور در خطر است”.

حالا اما این ویروس شماری از مقامات ایران را هم درگیر کرده است، از نمایندگان مجلس گرفته تا مقامات بهداشتی و درمانی و کادر بیمارستان‌ها.

دلایل زیادی درباره عدم قرنطینه قم طرح شده ‌است. برخی می‌گویند جایگاه این شهر به عنوان یکی از مرکز مهم مرجعیت شیعه در عدم قرنطینه این شهر نقش داشته است.

از طرفی این گمانه مطرح است که قرنطینه شهری به بزرگی قم با بیش از یک میلیون جمعیت نیاز به تدارکاتی گسترده دارد که در مدت کوتاه برای دولت ایران مقدور نبوده است و دستگاه‌های اجرایی حتی وعده پخش بسته‌های بهداشتی را هم نتوانستند اجرایی کنند.

• ویروس کرونا: چگونه خود را قرنطینه کنیم؟‌

اما از یک طرف با وجود پیشنهاد وزارت بهداشت، خود این وزارتخانه هرگز در این شهر وضعیت اضطراری بهداشتی اعلام نکرد و حتی اعلام آمار به نحوی بوده که مشخص نیست که آیا دولت اپیدمی شدن این بیماری را پذیرفته یا نه.

این در حالی است که با شیوع سریع ویروس کرونا سازمان جهانی بهداشت اعلام وضعیت اضطراری کرده بود. ایران نیز بعد از چین بیشترین آمار مرگ و میر ناشی از کرونا را دارد.

اکنون با افزایش آمار مبتلایان به کرونا، زندگی در قم تقریبا متوقف شده است. این ترس در عین حال شاید آخرین راه‌ حل شهروندان و ساکنان قم برای پیشگیری باشد.

یک کارمند آزمایشگاه به بی بی سی فارسی گفت “من تا حالا قم را اینقدر خلوت ندیده بودم. شهر در یک خوابی فرو رفته. صبح‌ها که سر کار می روم تعداد ماشین ها را می شود شمرد. تنها مکان‌های شلوغ داروخانه و مراکز بهداشتی است. اضطراب جمعی جامعه را فراگرفته. حتی امروز در آزمایشگاه ما پنج شش مراجعه کننده بیشتر نداشتیم. جای خوشحالی دارد که مردم برای آزمایش غیرضروری بیرون نمی‌آیند. هرچند خیلی ها هم زنگ می‌زنند تا ببینند ما آزمایش کرونا هم داریم یا نه”.وضعیتی که شاید با قرنطینه قم می‌توانست محدود به یک شهر بماند حالا به سراسر کشور سرایت کرده است.بی بی سی